Wydawnictwo Academicon

Uchodźczynie wojenne z Ukrainy. Dwa lata od inwazji

Piotr Długosz — 2024-04-03

Cechy demo-społeczne
W badanej zbiorowości kobiet 3/4 mieszkało przed wojną w dużych miastach (powyżej 500 tys.), na wsi zamieszkiwało tylko 6%. Większość uchodźczyń pochodzi z obwodu kijowskiego, charkowskiego, dniepropietrowskiego. Średnia wieku wynosi 44 lata. Prawie połowa badanych jest w wieku 35–44 lat (46%). Większość respondentek posiada wykształcenie wyższe (83%). Uchodźczynie wywodzą się z rodzin, które były dobrze sytuowane materialnie przed wybuchem wojny (65%).

Dzieci
Wśród badanych 66% jest zamężnych, do Polski przyjechało samodzielnie z dziećmi 53%. Spośród tych kobiet 38% ma jedno dziecko, 29% – dwoje dzieci. Ponad połowa przybyłych z matkami dzieci (58%) jest w wieku 10–18 lat. Do polskiej szkoły uczęszcza 47%, do ukraińskiej online 8%, do polskiej i ukraińskiej 27%, nie podejmuje edukacji nigdzie 18% dzieci.

Znajomość polskiego
Wśród respondentek 45% zna język polski, co piąta ankietowana rozumie polski, ale nie mówi. Aż 81% ankietowanych uczyło się języka polskiego. Aktualnie uczą się najczęściej na kursach prowadzonych przez fundacje, stowarzyszenia (45%) i samodzielnie (27%). Co istotne, nadal uczy się języka polskiego 57%.

Warunki życiowe
Większość badanych kobiet przebywa w Polsce od roku i dłużej (73%). Ponad połowa (52%) przed migracją wojenną nie była nigdy w Polsce. Większość – 3/4 zamieszkuje w Polsce w dużych miastach powyżej 500 tys. Aż 66% zamieszkuje w wynajętych przez siebie mieszkaniach, pokojach.

Jakość życia
Uchodźczynie najlepiej oceniły na skali (od 1 do 5) stan bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, transport miejski, edukację własną. Najniżej oceniono wynagrodzenie za pracę, sytuację finansową rodziny oraz pracę i opiekę zdrowotną.

Stosunki z Polakami
Większość uchodźczyń uważa, że miejscowa ludność ma do nich stosunek obojętny (43%) lub ciepły + bardzo ciepły (47%). Natomiast stosunek swój do miejscowej ludności respondentki oceniają jako neutralny (32%) oraz ciepły + bardzo ciepły (64%). Jest widoczna korelacja między oceną własnego stosunku do Polaków i Polaków wobec uchodźczyń.
Aż 42% respondentek uważa, że od czasu ich przyjazdu stosunek Polaków do nich pogorszył się, 1/3 nie zauważa żadnych zmian, a 1/3 trudno było sformułować ocenę na ten temat.

Problemy z adaptacją
Wśród dzieci uchodźczyń po przyjeździe do Polski u 1/3 nastąpiło pogorszenie samopoczucia i zachowania, mniej więcej podobny odsetek dzieci poprawił, zdaniem matek, swoje zachowanie. Wśród kobiet 62% mieszka w miejscowości, do której przyjechały. Pozostałe uchodźczynie zmieniły miejsce zamieszkania. Ponad połowa respondentek od czasu swojego pobytu w Polsce nie wyjeżdżała na Ukrainę.
Najbardziej uciążliwe i obciążające dla uchodźczyń są problemy związane z brakiem jasnych planów co do przyszłości (60%), rozłąka z bliskimi, którzy zostali w Ukrainie (60%), lęk o życie rodziny w Ukrainie (41%), brak odpowiednich środków finansowych na życie (40%), nieznajomość polskiego (35%).

Praca
Wśród badanych 52% pracowało. Nie pracowało ze względu na opiekę nad dzieckiem 16%. Większość kobiet pracowała w Polsce (63%), część pracowała zdalnie w Ukrainie (23%) bądź w innym kraju (8%). Wśród pracujących tylko 1/3 miała pracę zgodną z kwalifikacjami.
W grupie niepracujących co czwarta uchodźczyni poszukiwała aktywnie pracy, a 36% miało taki zamiar w najbliższej przyszłości.
Pytane o przeszkody w podjęciu pracy respondentki głównie wskazują na problemy językowe (77%), niskopłatną pracę (50%), nieuznanie dyplomu (41%), pracę poniżej kwalifikacji (38%).

Praktyki społeczne
W aktualnym miejscu zamieszkania uchodźczynie najczęściej uczestniczyły w kursach językowych (69%), w wydarzeniach kulturalnych (39%), grupach wsparcia (31%), w integracji w miejscu pracy (28%), w wolontariacie (28%).

Zdrowie psychiczne
Wśród badanych 44% może mieć zaburzenia lękowe mierzone skalą GAD-7. Objawy depresji diagnozowane skalą PHQ-9 ujawniało 45% (umiarkowaną i umiarkowanie ciężką depresję). Wysoki poziom stresu mierzony skalą PSS-10 miało 58%. Z pomocy psychologa korzystała 1/3 badanych. Co istotne, większość badanych kobiet stosuje aktywne strategie radzenia sobie ze stresem (68%) bądź zwraca się o radę i pomoc do innych (41%). Strategie zorientowane na zmianę emocji poprzez zajmowanie się innymi rzeczami odwracającymi uwagę stosowało 45%, co trzecia badana pociesza się, że mogłoby być gorzej, co czwarta respondentka modli się, a co piąta zażywa środki uspokajające.
Najbardziej obciążająca dla zdrowia psychicznego badanych jest niemożność planowania przyszłości (75%), niepewność wynikająca z braku wiedzy na temat daty zakończenia wojny, brak kontaktów z rodziną (51%), brak pracy zgodnej z kwalifikacjami (49%).

Plany na przyszłość
Wrócić do Ukrainy zamierza 42%, zostać w Polsce na stałe lub przez jakiś czas – 47%. Pytano też uchodźczynie, co mogłoby sprawić, aby wróciły na Ukrainę. Najczęściej wymieniano zakończenie wojny (67%), zakończenie działań wojennych i nalotów (43%), dobrze płatną pracę w Ukrainie (38%), likwidację korupcji (31%), miłość do Ukrainy (31%), wyższy poziom życia w Ukrainie (28%), chęć życia i rozwoju w Ukrainie (27%).
Powrót do Ukrainy jest blokowany przez brak warunków do bezpiecznego życia (80%), brak dobrze płatnej pracy w Ukrainie (32%), przez to, że respondentki mają lepsze warunki bytowe w Polsce (19%), oraz przez posiadanie płatnej pracy (13%).

Co się zmieniło między 2022 a 2023 r.
Mimo że badania nie miały charakteru panelowego, można je potraktować jako przykład badania trackingowego, tj. badania tej samej zbiorowości w dwóch momentach czasowych.
Po pierwsze, trudniej było nakłonić uchodźczynie do badań niż rok wcześniej, co może wynikać ze zmęczenia wypełnianiem wciąż nowych ankiet oraz z braku czasu, złej kondycji psychicznej.
Po drugie, badania spełniły swoją funkcję jako replikacja i potwierdziły główne parametry uchodźczyń przybyłych do Polski w zakresie statusu, miejsca zamieszkania, wykształcenia. Identycznie jak w pierwszych badaniach, mieliśmy w próbie głównie reprezentantki ukraińskiej klasy średniej.
Po trzecie, widoczne są formy integracji z polskim społeczeństwem. Więcej uchodźczyń posługuje się językiem polskim, zdecydowana większość mieszka w wynajmowanym przez siebie mieszkaniu, częściej mają one pracę oraz częściej zamierzają zostać w Polsce.
Po czwarte, widoczne są zaburzenia zdrowia psychicznego i dobrostanu uchodźczyń, co potwierdza prowadzona diagnoza (w pierwszych badaniach 3/4 miało symptomy PTSD mierzone skalą RHS-15). Z jednej strony są to efekty traumy wojennej, z drugiej strony negatywny wpływ mają brak możliwości planowania, życie w swoistym „międzyczasie” oraz problemy, jakie się pojawiają w związku z aktualną sytuacją życiową.

Inedita, t. 3: Logika. Część 2

Kazimierz Twardowski — 2024-03-26

Kolejna książka z cyklu Inedita Kazimierza Twardowskiego zatytułowana Logika. Część II składa się z dwóch segmentów. Pierwszy stanowią dotąd nieopublikowane notatki założyciela Szkoły Lwowsko-Warszawskiej do (z) wygłaszanych przez niego wykładów w Uniwersytecie Lwowskim z zakresu szeroko pojmowanej logiki. Natomiast segment drugi – to fragmenty poświęcone zagadnieniom logicznym opublikowanej w 1901 roku we Lwowie nakładem Towarzystwa Pedagogicznego pracy Twardowskiego Zasadnicze pojęcia dydaktyki i logiki do użytku w seminariach nauczycielskich.

Wspomniane notatki w postaci rękopisów i maszynopisów są zdeponowane w Archiwum Kazimierza Twardowskiego w Połączonych Bibliotekach Wydziału Filozofii i Wydziału Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, czyli w Połączonych Bibliotekach im. Kazimierza Twardowskiego w Warszawie. Oto tytuły wykładów wygłaszanych przez założyciela Szkoły Lwowsko-Warszawskiej w Uniwersytecie Lwowskim, z których notatki zostały opublikowane w tym tomie:

(1) Logika. Kurs zimowy 1895/1896 (tekst główny wykładów, dodatek do wykładów i streszczenie wykładów);

(2) O metodzie badań naukowych w dwóch wersjach – z lat akademickich: 1898/1899 oraz 1902/1903, a także uzupełnienie do powyższych wykładów;

(3) Logika dla medyków – z lat akademickich: 1920/1921, 1921/1922 oraz 1925/1926.

(1) i (2) to wykłady kursowe dla studentów Wydziału Filozoficznego, (3) – wykład dla studentów Wydziału Lekarskiego. Wszystkie opublikowane wykłady przepisała i opracowała Aleksandra Horecka

Z fragmentów Zasadniczych pojęć dydaktyki i logiki… (1901) czytelnik odnajdzie w niniejszym tomie: (a) całą część drugą zatytułowaną „Główne zasady logiki”, w której mowa o sądach i ich prawdziwości, przedstawieniach (w tym: pojęciach), rozumowaniu, wnioskowaniu, dowodzeniu, metodach badań naukowych i systemie naukowym, a także (b) § 4 rozdziału czwartego części trzeciej „O szkole”, który poświęcony jest uzmysławianiu nauki i który zawiera elementy teorii znaków ikonicznych, oraz (c) rozdział piaty części trzeciej prezentujący teorie pytań i odpowiedzi. Wszystkie części drugiego segmentu przepisała Alicja Chybińska, która jest też współautorką ich opracowania.

Czego nie wiemy o filozofii średniowiecznej?

Agnieszka Kijewska — 2024-03-08

Prezentowany tom zawiera eseje Agnieszki Kijewskiej poświęcone dziejom filozofii średniowiecznej, publikowane w latach 2021–2023 na portalu „Filozofuj”. Zadaniem tego przedsięwzięcia było rzucenie nowego światła na ten okres w dziejach ludzkiej myśli, który – pomimo ogromnego postępu badań – w świadomości potocznej wciąż jawi się w niezbyt korzystnym świetle. Z tego właśnie względu autorka starała się wytropić starożytne źródła myśli wieków średnich oraz pokazać, jak ta myśl wciąż żyje i ma znaczenie dla kultury współczesnej. W tym celu starała się odejść od uznanych paradygmatów uprawiania filozoficznej mediewistyki, czyli od tego, co „wiemy” o filozofii średniowiecznej, i przedstawić ją z nieco innego, mniej standardowego punktu widzenia, tytułując cały tom: Czego nie wiemy o filozofii średniowiecznej. Na pierwszy plan wydobyła najbardziej charakterystyczne metafory obecne u autorów wieków średnich, jak np. koncepcja człowieka jako mikrokosmosu. Takie podejście powoduje, że w sposób naturalny więcej uwagi poświęca tym autorom, którzy lokują się w obrębie szeroko rozumianej tradycji platońskiej, obalając tym samym schemat mówiący o dominacji arystotelizmu w średniowieczu. Do tej kwestii nawiąże jeszcze w dalszych tekstach, bo zebrane w tym tomie eseje, choć nie są zamierzone w układzie chronologicznym, obejmują zasadniczo myślicieli do XII wieku włącznie, sporadycznie odwołując się do innych autorów. Nawiązanie do koncepcji Pierre’a Hadota filozofii jako ćwiczenia duchowego pozwala autorce w tym właśnie kluczu ująć przebogatą tradycję myśli wieków średnich i skoncentrować się przy tym na tych tekstach i autorach, którzy należą do mniej znanych. Autorka chciałaby przekonać czytelnika o wartości i pięknie tych tekstów i o ich niezmiennej aktualności. W książce starała się przestrzegać zasad warsztatu naukowego historyka filozofii, nie obciążając zbytnio potencjalnego czytelnika różnymi technicznymi kwestiami, ale dając mu możliwość i zachętę do samodzielnego sięgnięcia do źródeł.

Inedita, t. 5: Historia filozofii starożytnej

Kazimierz Twardowski — 2024-02-09

Tom piąty Ineditów Kazimierza Twardowskiego obejmuje wykłady z historii filozofii starożytnej, wygłaszane na Uniwersytecie Lwowskim w latach 1896–1031. Twardowski uważał, że historię filozofii można rozumieć jako historię ścierających się ze sobą poglądów na świat i życie. Choć poglądów takich nie można uzasadnić naukowo, to – jak zaznaczał – odgrywają one ważną rolę w ludzkim życiu. Stąd też istotne znaczenie ma historia filozofii. Tekst książki został zrekonstruowany i zredagowany na podstawie rękopisów i maszynopisów znajdujących się w Archiwum Kazimierza Twardowskiego (AKT) w Warszawie. Są to następujące dokumenty (kolejność jak w opracowaniu): (1) AKT P.4,1, Uzupełnienia do wykładów „Historia filozofii w zarysie”, 1930/1931; (2) AKT P.11,1, Filozofia indyjska. Grecka do atomistów, 1912/1913; (3) AKT P.1,1. Przegląd dziejów filozofii od wieków najdawniejszych pod koniec wieku XVIII, 1896 (część starożytna); (4) AKT P.2,1, Historia filozofii greckiej I. Tales, sofiści itd., 1898; (5) AKT P.2,2, Historia filozofii greckiej II (w epoce rozkwitu): sofiści, Sokrates, Platon, 1899; (6) AKT P.3,2, Rozwój filozofii greckiej, 1924/1925; (7) AKT P.2,3, Historia filozofii greckiej od Arystotelesa do Ojców Kościoła, 1900. Powyższe tytuły zostały w książce nieco zmienione, co było podyktowane względami językowymi oraz potrzebą dokładniejszego dostosowania niektórych tytułów do zawartości wykładów. Ingerencje redakcyjne w oryginalny tekst obejmują przede wszystkim: rozwinięcie skrótowych sformułowań, dostosowanie tekstu do obecnych standardów językowych, uzupełnienie informacji bibliograficznych, pominięcie skreśleń, które są nieistotne, dokładne opracowanie fragmentów zapisanych w języku greckim.

„Łów mądrości” jako ćwiczenie duchowe. Transcendentalno-anagogiczna interpretacja filozofii Mikołaja Kuzańczyka

Antoni Śmist — 2023-12-21

Mikołaj z Kuzy (1401–1464) jest jedną z najciekawszych postaci filozofii schyłku średniowiecza. Problemem najbardziej fundamentalnym dla intelektualnej działalności Kuzańczyka jest zagadnienie „filozofii chrześcijańskiej”, a mówiąc ściślej – zagadnienie relacji między chrześcijaństwem a filozofią. Widoczne napięcie między ludzką mądrością a tajemnicą Chrystusa przez wieki było przedmiotem badań wielu wybitnych myślicieli, począwszy od Pawła z Tarsu, Justyna Męczennika, Tertuliana i Augustyna z Hippony aż do dnia dzisiejszego. To wielkie zagadnienie może być podejmowane w odniesieniu do każdego z chrześcijańskich myślicieli – i Kuzańczyk nie stanowi tutaj wyjątku. Wielu wybitnych badaczy zdołało już pokazać, że filozofia Kuzańczyka jest ściśle zależna zarówno od tradycji greckiej (np. od filozofii Arystotelesa, Platona, pitagorejczyków, neoplatoników), jak i od Pisma świętego i innych chrześcijańskich pisarzy (m.in. od Augustyna z Hippony, Dionizego Areopagity, Anzelma z Canterbury czy Tomasza z Akwinu). Ta książka jest próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób te dwie tradycje splatają się w pismach Kuzańczyka.

W rozdziale pierwszym zarysowuję metafilozoficzne tło przekonań Kuzańczyka poprzez wskazanie na sposoby myślenia i tradycje obecne u intelektualistów epoki (m.in. tradycja sokratyczna, arystotelesowska, mistyczna). Celem tego rozdziału jest pokazanie, w jaki sposób sam Kuzańczyk postrzega swoją twórczość, jaki jest jego cel i jakie najważniejsze konceptualne napięcia możemy znaleźć w jego pismach (m.in. mądrość – wiedza, miłość – ogląd, intelekt – rozum, praktyka – teoria). Staram się pokazać, że filozofia Kuzańczyka jest swego rodzaju ćwiczeniem duchowym, posiadającym sapiencjalny i anagogiczny cel – poprowadzenia czytelników do miłosno-kontemplatywnego oglądu Boga.

W rozdziale drugim skupiam się na niektórych z badanych przez Kuzańczyka imion Boga (m.in. maximum-minimum, non aliud, possest, posse ipsum) i podejmuję próbę wypracowania spójnego sposobu odczytywania funkcji tych imion w filozofii Kuzańczyka. Cel tego rozdziału jest dwojaki: (1) pokazanie, że Kuzańczyk stara się ukazać Boga jako jedną zasadę poznania i bytu (aspekt „transcendentalny” interpretacji), (2) odkrycie przyjmowanych przez Kuzańczyka założeń dotyczących teleologii procesu poznawczego (aspekt „anagogiczny”).

W rozdziale trzecim wykorzystuję wypracowaną w poprzednich rozdziałach interpretację do analizy bardziej szczegółowych – choć również niezwykle istotnych – wątków, które pojawiają się na gruncie Kuzańczykowej teorii poznania, filozofii języka, antropologii i chrystologii. Rozpoczynam od analizy procesu poznawczego w ujęciu Kuzańczyka i podążam za jego sposobem myślenia, aby znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób możemy teoretycznie uzasadnić nasze anagogiczne dążenie do Boga. Ostatnia część tego rozdziału poświęcona jest chrystologii Kuzańczyka jako istotnemu elementowi jego stylu myślenia, na gruncie którego Chrystus stanowi uzasadnienie filozofowania. By ująć rzecz dobitniej, to właśnie osoba Chrystusa sprawia, że filozofia jest w ogóle możliwa.

Dzieła osierocone w prawie autorskim

Andrzej Józef Madera — 2023-12-11

Podejmowana w niniejszej monografii problematyka dotycząca „dzieł osieroconych” jest w ostatnich latach przedmiotem szerokich dyskusji zarówno na gruncie legislacji krajowej, jak i Unii Europejskiej oraz prawa międzynarodowego. Dzieła osierocone stanowią ważny element zbiorów bibliotek i archiwów, będąc komponentem kultury. Głównym celem pracy jest przedstawienie i analiza dotychczasowych działań i wysiłków zmierzających do ochrony dzieł osieroconych przy jednoczesnym zrozumieniu potrzeb postępującej digitalizacji. Opracowanie bazuje na tezie, zgodnie z którą obowiązujące obecnie regulacje prawne dotyczące dzieł osieroconych nie wywołały zakładanego efektu, w związku z czym konieczne jest podjęcie szerokiej dyskusji mającej na celu zainicjowanie właściwych kroków legislacyjnych w omawianym obszarze.

Inedita, t. 4: Dydaktyka

Kazimierz Twardowski — 2023-11-22

Tom zawiera niepublikowane dotąd bądź dawno niewznawiane prace Kazimierza Twardowskiego z zakresu dydaktyki. Do pierwszej grupy należą wykłady z dydaktyki ogólnej, wygłoszone w Uniwersytecie Lwowskim w roku akademickim 1902/1903, pisma dotyczące programów szkolnictwa podstawowego i niższego, a także wykład o historii uniwersytetów i wersje słynnego odczytu „O dostojeństwie uniwersytetu”. Do grupy drugiej należy przede wszystkim dydaktyczna część znakomitego podręcznika dla nauczycieli szkół podstawowych, wydanego w roku 1901.

Publikowane w tomie pisma pozwalają docenić dorobek Twardowskiego w zakresie pedagogiki i dydaktyki ogólnej. Przedstawił on nie tylko gruntowne analizy pewnych pojęć z zakresu psychologii uczenia i wychowania, lecz umiał również ująć „zasady dydaktyki” w zwarty system. Wiedział również, jak zastosować te zasady do istniejącego systemu edukacyjnego. Jedna z głównych zasad Twardowskiego głosi wyższość kształcenia formalnego (tj. kształcenia umiejętności samodzielnego myślenia) nad materialnym (tj. przekazywaniem „gotowych” informacji). Jest to zasada uniwersalna i aktualna również dziś, a często ignorowana przy tworzeniu programów szkolnych.

Twardowski był ponadto niezłomnym obrońcą niezależności uniwersytetów i strażnikiem ich dostojeństwa, głęboko przekonany, że najważniejszym zadaniem uczonego jest szukanie prawdy naukowej, nie zaś prowadzenie badań dopasowanych do panującej mody czy tym bardziej na zamówienie polityczne.

Z tego względu pisma Twardowskiego z zakresu dydaktyki mają nie tylko wartość historyczną, lecz mogą również zainteresować współczesnych badaczy pedagogiki i samych pedagogów działających na wszystkich etapach edukacji.

Inedita, t. 1: Logika. Część I

Kazimierz Twardowski — 2023-09-11

Niniejszy tom ineditów logicznych Kazimierza Twardowskiego rozpoczyna prosty i piękny (niedatowany) tekst „Logika jako nauka o prawdziwości sądów”, a kończą jego (również niedatowane) krótkie i wnikliwe uwagi pod wspólnym – pochodzącym od redaktora – tytułem „Autorytet naukowy”.

Trzon tomu stanowią teksty wykładów uniwersyteckich Twardowskiego z lat 1895-1926, wygłaszanych przez niego w Uniwersytecie Lwowskim. Należą one głównie do działów logiki, które nazywał on odpowiednio „działem elementarnym” („teoretycznym”) i „działem metodologicznym” („praktycznym”), oraz do sylogistyki. Wykłady z sylogistyki są interesujące, także dla dzisiejszego czytelnika, m.in. dlatego, że należą do najobszerniejszej w naszej literaturze ekspozycji tego działu logiki. Ich wartość podnosi to, że omawiane w nich, często bardzo zawiłe, kwestie są ilustrowane starannie dobranymi, instruktywnymi i zarazem niekonwencjonalnymi przykładami. Z kolei wykłady z teorii badań indukcyjnych – pochodzące, co ważne, z roku akademickiego 1895/1896 – stały się, jak się okazuje, ważną inspiracją do badań nad indukcją i teorią prawdopodobieństwa, a także nad statusem praw w nauce, podejmowanych później przez przedstawicieli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej.

Historyka logiki zaciekawią zwłaszcza dwa publikowane po raz pierwszy teksty Twardowskiego. Pierwszy – to zachowany fragment pisma, prawdopodobnie z ok. 1920 roku, w którym Twardowski przeprowadza ważne dla XX-wiecznej metodologii odróżnienie między wykrywaniem a uzasadnianiem. Drugi – to, niestety znowu tylko fragmentaryczne, uwagi Twardowskiego na temat podejmowanych na przełomie XIX i XX wieku prób „algebraicznej” reformy logiki formalnej, w których to uwagach podkreśla on pewne wspólne wady tych prób.

Inedita, t. 2: Metafizyka i epistemologia

Kazimierz Twardowski — 2023-09-11

Tom zawiera niepublikowane dotąd prace Kazimierza Twardowskiego z zakresu ontologii, epistemologii i aksjologii, a węziej – etyki. Są to głównie rękopisy jego wykładów kursowych, które wygłaszał w latach 1897–1929 w Uniwersytecie Lwowskim, uzupełnione tekstami pojedynczych odczytów.

Twardowski przedstawił w nich i poddał szczegółowemu rozbiorowi najważniejsze spory filozoficzne: z dziedziny ontologii (monizm – dualizm – pluralizm, materializm – spirytualizm, realizm – idealizm –solipsyzm itd.), z dziedziny epistemologii (agnostycyzm – sceptycyzm – dogmatyzm, racjonalizm – empiryzm – irracjonalizm, subiektywizm – obiektywizm, relatywizm – absolutyzm itd.) i z pogranicza metafizyki i aksjologii (np. determinizm – indeterminizm). Szczególną uwagę poświęcił zagadnieniu istnienia świata i problemowi psychofizycznemu.

Przy okazji Twardowski przeprowadził analizę semantyczną kluczowych pojęć uwikłanych w te spory – m.in. pojęć: substancji i akcydensu, istoty żywej i rzeczy, bytu i istnienia, czasu i przestrzeni, przyczyny i skutku, spostrzeżenia i doznawania, przedmiotu i jego wyglądu, powiedzenia i sądu, hipotezy i tezy, prawdziwości i fałszywości (sądów), słuszności i niesłuszności (postępowania) oraz różnych odmian rozumowania.

Sprecyzował też kluczowe dla Szkoły Lwowsko-Warszawskiej postulaty metodologiczne: postulat należytego uzasadniania sadów naukowych, postulat ścisłości ich wyrażania – a także postulat krytycznego szacunku do tradycji filozoficznej.

Prace zawarte w tomie są świadectwem tego, że wbrew obiegowej opinii o przyczynkarskim charakterze dorobku naukowego Twardowskiego – miał on głęboko przemyślany pogląd na filozofię wziętą w całości oraz znakomitą „rozumiejącą” orientację w jej historii.

Pisma z socjologii moralności

Niklas Luhmann — 2023-09-08

Prezentowany wybór pism N. Luhmanna zawiera trzy teksty. Dwa z nich – Socjologia moralności i Etyka jako refleksyjna teoria moralności – to najobszerniejsze, najbardziej całościowe opracowania Luhmanna na temat moralności. Trzeci z prezentowanych tekstów to stanowiąca popularną syntezę jego stanowiska w kwestiach dotyczących moralności i etyki mowa Paradigm Lost. O etycznej refleksji nad moralnością, wygłoszona z okazji otrzymania przez socjologa Nagrody im. Hegla (1988).

Luhmann przyjmuje, że moralność związana jest z kodowaniem szacunku jako warunku podjęcia współpracy społecznej. Gdy odwołujemy się do moralności, to komunikujemy innym warunki takiej współpracy. Szacunek nie odnosi się do jakichś specjalnych osiągnięć drugiej osoby, ale do niej samej jako partnera komunikacji. Ponieważ strony posiadają tylko fragmentaryczną wiedzę na temat sytuacji, w jakich działają i innych osób, z którymi współpracują, warunki przyznania szacunku zależą od kontekstu, są płynne i niejasne. Z tego powodu moralność generuje silne konflikty i jest wykorzystywana do wykluczania innych osób.

Systemy społeczne takie jak polityka, ekonomia, prawo, nauka itp. posługują się własnymi, niezależnymi od moralności kodami binarnymi. W sytuacjach złożonych i niejasnych wykorzystują jednak także kod moralny (szacunek/brak szacunku), co wprowadza do tych systemów dodatkowe napięcia. Niezbędne staje się wtedy sięgnięcie do etyki jako refleksji nad moralnością. Etyka ma zatem ostrzegać przed moralnością, wprowadzać dodatkowe rozróżnienia i łagodzić konflikty powstające na tle moralnym. Ponieważ jednak systemy społeczne nieustannie się rozwijają, różnicują i wyłaniają kolejne podsystemy, refleksja etyczna także musi podlegać ciągłym przeobrażeniom. Zmiany te podlegają jednak podobnym zasadom, jakimi rządzą się zmiany systemów społecznych, ponieważ etyka wykorzystuje także kod naukowy (jest częścią systemu nauki).

Ponieważ centralnym pojęciem koncepcji Luhmanna jest komunikacja, a nie osoba, jego ujęcie etyki zaliczane jest do etyk antyhumanistycznych. Etyki antyhumanistyczne koncentrują się na relacjach, które uznają za pierwotne w stosunku do obiektów, które w relacje te wchodzą. Etyki te odrzucają antropocentryzm i zmierzają do zaproponowania bardziej uniwersalnych kategorii etycznych. Do przedstawicieli tego kierunku zalicza się m.in. G. Deleuze’a, F. Guattariego, B. Latoura, D. Harawey, K. Barad, R. Braidotti.

Polacy na Kowieńszczyźnie – dawniej i obecnie

Wojciech Lis — 2023-07-17

Władze powstałego przed stu laty państwa litewskiego podejmowały działania zmierzające do zasymilowania mniejszości polskiej zachowującej swoją odrębność. Mimo szczególnie drastycznych działań podjętych w stosunku do przedstawicieli mniejszości polskiej na Litwie Kowieńskiej w okresie międzywojennym Polacy na Litwie przetrwali w stosunkowo dobrej kondycji. Dopiero w rezultacie represji zastosowanych przez władze litewskie w okresie II wojny światowej oraz w pierwszych latach władzy sowieckiej liczba osób przyznających się do narodowości polskiej uległa drastycznemu zmniejszeniu. Obecnie na Kowieńszczyźnie do polskości przyznaje się zaledwie 0,5% całej populacji. Wobec tego powstaje pytanie, jakimi metodami udało się Litwinom unicestwić ponad dwustutysięczną autochtoniczną społeczność polską, stanowiącą przeszło 10% całej populacji Litwy Kowieńskiej. Należy mieć nadzieję, że poznanie losów Polaków na Kowieńszczyźnie – przy zaangażowaniu władz polskich – pozwoli na uratowanie przed wynarodowieniem Polaków z Wileńszczyzny.

Adam ze Świętego Wiktora „Sekwencje”

Łukasz Libowski — 2023-06-15

Wydawnictwo niniejsze uprzystępnia polskiemu czytelnikowi dziedzictwo Adama ze Świętego Wiktora (1 poł. XII w.), genialnego teologa, poety i muzyka, autora w literaturze polskiej dotąd właściwie nieobecnego. Dziedzictwo to stanowi – jak się obecnie uważa, choć zagadnienie wciąż jest dyskutowane – pięćdziesiąt osiem sekwencji na różne dni roku liturgicznego. Warto podkreślić, iż utwory skomponowane przez Adama pochodzą z okresu, kiedy gatunek sekwencji przeżywał swój szczytowy rozwój (stulecie XII). Zasadniczą część książki wypełniają zatem teksty Adamowych sekwencji: umieszczono tutaj równolegle dwie wersje tekstowe tych utworów, oryginalną łacińską i tłumaczoną polską. Przekładów dokonał zespół translatorski w składzie: Tadeusz Gacia, Łukasz Libowski, Marta Helena Nowak, Agnieszka Strycharczuk, Adam Wilczyński i Piotr Wilk, jaki w roku akademickim 2021/2022 ukonstytuował się przy Katedrze Filologii Łacińskiej w Instytucie Literaturoznawstwa na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Odnośnie do przekładu trzeba zaznaczyć, że w miarę możliwości starano się, by był on metryczny – niektóre sekwencje w całości udało się spolszczyć metrycznie. Tłumaczenia opatrzone zostały również zwięzłymi przypisami, przede wszystkim identyfikującymi odwołania czy nawiązania do konkretnych fragmentów Pisma Świętego. Książkę dopełnia obszerne wprowadzenie. Jest ono dwuczęściowe. Stanowiący je tekst pierwszy pt. Adam ze Świętego Wiktora i jego dorobek poetycki – tekst ten napisała Agnieszka Strycharczuk – z jednej strony przedstawia postać Adama, kontekst jego życia i twórczości, z drugiej zaś strony przybliża problematykę związaną z gatunkiem sekwencji oraz z sekwencjami, których autorstwo przypisuje się Adamowi. Natomiast w drugim tekście wprowadzającym pt. Harmonia między wszystkim i wszystkimi. Ewokacje, drukowanym w publikacji zarówno w wersji oryginalnej francuskiej, jak i w polskim przekładzie – pióra Patrice’a Sicarda – zaprezentowane zostały główne „tematy, które «zamieszkiwały» duszę kantora Adama” i które w konsekwencji „zamieszkały” i „zamieszkują” także w jego poezji. Tym samym tekst Sicarda okazuje się znakomitą introdukcją w wewnętrzny świat Adamowych sekwencji. Wydawnictwo zamyka bibliografia, w której wyliczono prace, do jakich można sięgać, prowadząc badania nad sekwencjami Adama, a ponadto indeksy rzeczowy, biblijny i osobowy.

Rodzina a pandemia

Jacek Kurzępa — 2023-02-22

W części pierwszej przedstawiamy wyniki badań ilościowych zrealizowanych z rodzicami uczniów klas 4–8 szkół podstawowych oraz rodzicami uczniów szkół ponadpodstawowych. Zasadnicze badania ilościowe zostały zrealizowane w formie ankiety elektronicznej (CAWI). Z bazy Systemu Informacji Oświatowej wylosowaliśmy szkoły biorące udział w badaniach. Bazę ograniczyliśmy do szkół podstawowych, w których odbywa się nauczanie w klasach 7–8, liceów, szkół branżowych pierwszego stopnia oraz techników. W całej Polsce było 22 097 placówek oświatowych, które stanowią przedmiot badania. Z tak przygotowanej populacji w poszczególnych województwach wylosowana została próba 378 szkół. W każdej ze szkół prosiliśmy o wylosowanie jednej klasy do realizacji ankiety. Zebraliśmy w ten sposób 5174 odpowiedzi od rodziców. Link do ankiety dystrybuowany był dzięki wsparciu poszczególnych kuratorów wojewódzkich, respondenci otrzymywali więc go od dyrektorów szkół.

W części drugiej przedstawione są wyniki badań jakościowych, na ich podstawie zbudowane zostały strategie rodzinne czasów zarazy, to w jak różny sposób rodzice i dzieci reagowali na rzeczywistość pandemii, zamknięcia w domach i edukacji zdalnej.

Szkoła a pandemia

Jacek Kurzępa — 2023-02-22

Przedstawiamy czytelnikom kolejny tom z serii „Co z nami zrobiła pandemia?”, będący owocem wielomiesięcznego trudu badawczego skoncentrowanego na kolejnym zbiorowym aktorze teatru życia szkolnego – nauczycielach. Jak wielkie były (i nadal są) w czasie pandemii oczekiwania wobec polskiej szkoły, z pewnością każdy z nas zauważył. Jak wiele było kontrowersji i odmiennych punktów widzenia na wejście szkół (jako instytucji) w zdalne nauczanie, z pewnością także pamiętamy. Publikacja ta stanowi trzeci tom efektów badań nad dziećmi, młodzieżą, nauczycielami, rodzicami i systemem szkolnym w okresie pandemii. Badania zostały zrealizowane w okresie maj-czerwiec 2021 r. Było to więc już nieco ponad rok po wybuchu pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 w Europie. Był to także okres, w którym uczniowie spędzili już znaczny czas w trybie zdalnego nauczania, z przerwami na początku roku szkolnego oraz na początku 2021 r. W kwietniu rozpoczęła się także akcja szczepień na masową skalę, już nie tylko osób najstarszych, ale do końca maja prawie wszystkich roczników dorosłych obywateli Polski. Badania realizowane były więc w okresie pewnej ulgi i entuzjazmu związanego z nadzieją na koniec epidemii.

W tym tomie przedstawiamy wyniki badań dotyczących szkoły i wszystkich aktorów z nią związanych: uczniów, nauczycieli, dyrektorów, rodziców, nadzoru kuratoryjnego, samorządowego i rządowego.

W rozdziale pierwszym podejmujemy próbę zdiagnozowania problematyki zarządzania szkołą w okresie kryzysu. W tym celu dokonano analizy desk research, która obejmowała badanie szeregu dokumentów regulujących działanie placówek edukacyjnych w czasie pandemii i literatury przedmiotu z zakresu zarządzania kryzysowego, oraz przeprowadzono wywiady z dyrekcjami szkół zlokalizowanych w różnych częściach kraju. Znając dotychczasowe doniesienia badawcze związane z funkcjonowaniem szkół w okresie pandemii, należy zaznaczyć, że badania te mają charakter wyjątkowy, przyjęte problemy badawcze i ich rzeczowa analiza wnosi wiele wiedzy w nieodkrytej dotychczas w debacie publicznej problematyce zarządzania edukacją w sytuacji kryzysu.

Kolejny rozdział poświęcony jest prezentacji wyników badań ilościowych, realizowanych wśród nauczycieli, w których wzięło udział 2523 anonimowych respondentów. Były one możliwe do wykonania dzięki wsparciu poszczególnych kuratoriów oświaty. Z ich rekomendacji respondenci otrzymywali ankiety od dyrektorów szkół.

Trzeci rozdział dotyczy kompetencji cyfrowych nauczycieli oraz interakcji w procesie zdalnego nauczania z uczniami, rodzicami przy jednoczesnej koncentracji na procesie e-dydaktycznym, jego zaletach i wadach.

Rozdział czwarty opisuje wnioski z badań jakościowych wśród nauczycieli, tego, jak radzili sobie z sytuacją, jak postrzegali sami siebie w tym trudnym okresie pracy. W rozdziale tym próbujemy także stworzyć typologię postaw nauczycielskich w czasie pandemii.

Bezpieczeństwo zdrowotne – polityka – komunikacja

Justyna Kięczkowska — 2022-12-30

Bezpieczeństwo zdrowotne jest jednym z najważniejszych zagadnień poruszanych w dyskursie publicznym. W obliczu pandemii Covid-19 wyzwania związane z tą kategorią stały się obszarem badawczym analizowanym z wielu perspektyw. Zwrócono uwagę, iż kwestie związane z bezpieczeństwem zdrowotnym przenikają do różnorodnych obszarów funkcjonowania jednostek, społeczeństw, państw i instytucji w wymiarze państwowym, jak i międzynarodowym. Publikacja pt. BEZPIECZEŃSTWO ZDROWOTNE – POLITYKA – KOMUNIKACJA pod redakcją Justyny Kięczkowskiej, Liliany-Węgrzyn-Odzioby, Anety Wójciszyn-Wasil, jest efektem współpracy lubelskich ośrodków akademickich w ramach cyklicznego wydarzenia, jakim jest ogólnopolska konferencja naukowa organizowana pod hasłem bezpieczeństwa zdrowotnego. Konferencja jest okazją do pogłębionej dyskusji przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych: nauk o polityce, stosunków międzynarodowych, prawa, nauk ścisłych, nauk o bezpieczeństwie, medioznawstwa i komunikacji, nauk medycznych i przyrodniczych, którzy w badaniach koncentrują się na różnych elementach konstytuujących omawiane zagadnienie. Problematyka podejmowana w trakcie konferencji znalazła odzwierciedlenie w monografii, na którą składa się 6 artykułów. Ułożono je zgodnie z kryterium poziomu analizy bezpieczeństwa zdrowotnego w kontekście pandemii Covid-19. Obejmują więc one poziom makro: globalny i regionalny oraz poziom: mikro – państw, wnętrza państw i społeczeństwa. Tom otwiera artykuł Tomasza Bichty pt. Health safty in sub-Saharan Africa in the face of the Covid-19 pandemic. Autor skupia się na analizie dyfunkcjonalności państwa/regionu w obliczu konieczności zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego w czasie pandemii Covid-19 w Afryce Subsaharyjskiej. Kolejny artykuł, którego autorką jest Liliia Hrytsai pt. The global impact of Coronavirus (Covid-19) outbreak on the Enviromental Sustainability omawia wpływ pandemii na środowisko naturalne i mechanizm zrównoważonego rozwoju. W artykułach Justyny Kięczkowskiej i Liliany Węgrzyn-Odzioby pt. The response of the Visegrad Group countries to the Sars-CoV-2 outbreak: the institutional dimension oraz Kingi Smoleń pt. The impact of the Covid-19 pandemic in Syria, ukazano i poddano analizie działania państw w sytuacji zagrożenia epidemicznego oraz konieczności wdrażania strategii podnoszących poziom bezpieczeństwa zdrowotnego. Bezpieczeństwo zdrowotne i działania w jego obszarze prezentują w swoich artykułach: Joanna Sosnowska pt. Pandemic image of a world thretened by a virus in a film message i Aneta Wójciszyn-Wasil pt. Work of a world paramedics during the pandemic Covid-19 in Polish Radio reports. Te dwa teksty należy uznać za formę refleksji nad brakiem bezpieczeństwa zdrowotnego. Monografia w całości podejmuje ważny i wymagający stałej, otwartej interdyscyplinarnej dyskusji temat, jakim jest bezpieczeństwo zdrowotne w Polsce i na świecie.

Pomiędzy św. Piotrem i Sankt Petersburgiem. Kościół katolicki na Podlasiu i Lubelszczyźnie na przełomie XIX i XX wieku. Materiały z konferencji międzynarodowej. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin, 2 czerwca 2022

Jarosław R. Marczewski — 2022-12-19

W sierpniu 2021 r. ukazały się drukiem, znane dotąd jedynie z maszynopisu, pamiętniki ks. Karola Dębińskiego z lat 1867–1915. Zawierają one wspomnienia autora z czasów szkolnych spędzonych na Podlasiu, z lat seminaryjnych w Lublinie i studenckich w Petersburgu. Kolejne wątki to ścieżki pracy kapłańskiej na różnych polach, w trudnych warunkach zaboru rosyjskiego. Autor opisał lata swojej posługi wikariuszowskiej, kapelanii na Zamku Lubelskim, probostwa w wioskach i miasteczkach Lubelszczyzny i Podlasia. Kreśląc detale biegu własnego życia kapłańskiego, ukazał zarazem życie religijne wiernych, działalność lubelskiej administracji kościelnej, politykę personalną w diecezji, sylwetki członków polskiego episkopatu, środowisko ludzi związanych z Rzymskokatolicką Akademią Duchowną w Petersburgu, relacje ze Stolicą Apostolską. Treść pamiętników została zaopatrzona w szeroki kontekst dziejów lokalnych i ponadlokalnych, a także szereg spostrzeżeń natury szczegółowej, zwłaszcza ocen wydarzeń i osób. Materiał ten jest niezwykle cennym źródłem dającym bezpośredni wgląd w sytuację społeczną i religijną przełomu XIX i XX stulecia z perspektywy uczestnika ówczesnego życia narodowego i kościelnego. Udostępniony materiał źródłowy wymagał zatem naukowego namysłu w gronie specjalistów z zakresu historii i teologii. Refleksja naukowa została najpierw podjęta w ramach sympozjum zorganizowanego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w czerwcu 2022 r., które zgromadziło przedstawicieli kilku ośrodków krajowych i zagranicznych oraz liczne grono studentów i innych słuchaczy. Rezultaty konferencji zostały na kolejnym etapie ujęte w formie serii artykułów i zamieszczone w niniejszej pozycji książkowej. Badania treści pamiętników, uwzględniające niezbędny kontekst sytuacyjny, zaowocowały naukowym pogłębieniem takich tematów jak duszpasterstwo parafialne pod zaborem rosyjskim, edukacja i kultura umysłowa ówczesnego duchowieństwa, panujące relacje międzywyznaniowe.

Logos problematicos, czyli problem z problemem

Andrzej Bronk — 2022-10-03

Monografia stanowi zwieńczenie intelektualnej przyjaźni i wieloletniej współpracy naukowej Andrzeja Bronka i Stanisława Majdańskiego, profesorów Wydziału Filozofii KUL, wspartych istotnie w fazie finalnej przez Monikę Walczak. Jej tematem jest kategoria problemu podstawowa dla każdego typu poznania. Na co dzień rzadko pytamy o sens używanych słów i odczuwamy potrzebę doprecyzowywania ich znaczeń. Odmieniany przez wiele przypadków „problem” należy do częstych wyrażeń języka potocznego i naukowego. Zrozumienie miejsca problemów w każdym typie konwersacji pozwala dostrzec istotne zróżnicowanie sytuacji badawczych i decyzyjnych w poszczególnych dziedzinach wiedzy teoretycznej i praktycznej (chociażby w sądownictwie). Mamy tu jednak do czynienia z „przedmiotem” niepoddającym się łatwej analizie, m.in. dlatego, że chodzi o wyrażenie wieloznaczne, niejasne i nieostre zarówno w użyciu potocznym, jak i naukowym. Z jednej strony wydaje się znajome, z drugiej, jak każde wyrażenie często i na różne sposoby używane (i nadużywane), podlega znaczeniowej inflacji oraz zakresowemu i treściowemu rozmyciu. Logicy i filozofowie poświęcili wprawdzie wiele prac samym pytaniom, ale o problemie, jeśli w ogóle, mowa jest tylko ubocznie. Rozczarowują słowniki i encyklopedie filozoficzne, w których rzadko spotykamy bardziej rozbudowane hasło problem czy nawet wzmiankę o nim w indeksie. Przedmiotem monografii jest głównie naukowe i filozoficzne użycie kategorii problemu, ale rozważania prowadzone są szeroko, by objęły inne obszary. Nie chodzi jednak o normowanie praktyki badawczej, lecz o zdanie sprawy z wielorakich sposobów funkcjonowania kategorii problemu. Istotny jest także teoretyczny i praktyczny pożytek z przeprowadzanych analiz, pozwalających lepiej zrozumieć naturę problemu i tak przyczynić się do jej bardziej świadomego użycia. Rozważania nawiązują do koncepcji erotetyki, wypracowanej przez szkołę lwowsko-warszawską, a tu do dystynkcji metodologicznych K. Ajdukiewicza. Akcentowane jest osadzenie rozważań w dokonaniach lubelskiego środowiska filozoficznego, zwłaszcza w pracach Stanisława Kamińskiego (1910–1986).

Mapy Myśli w Krainie Neuronów. Program treningowy dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

Natalia Kajka — 2022-09-29

Program treningowy pt. „Mapy Myśli w Krainie Neuronów” to propozycja 25 interesujących zajęć, które mogą zostać zrealizowane z uczniami szkoły podstawowej (IV–VIII), w tym również z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w ramach godziny z wychowawcą.

Celem tych spotkań jest wspieranie rozwoju myślenia dywergencyjnego przez zapoznanie dzieci z metodą Map Myśli, której autorem jest Buzan (2007) oraz procesami neuroplastyczności. Zdolność komórek nerwowych mózgowia do tworzenia nowych sieci połączeń z innymi neuronami wiąże się z jakością przetwarzania informacji, co będzie się przejawiać w procesach uczenia się i zapamiętywania (Pąchalska, Kaczmarek i Kropotov, 2014). Wiedza o tym, jak działają te procesy, umożliwi uczniom nadzorowanie własnej nauki, a zastosowanie Map Myśli wpłynie również na ich efektywność w tym obszarze, ponieważ te graficzne formy notatki przedstawiają najważniejsze zagadnienia i powiązania między nimi. Istotny wydaje się również fakt, że stosuje się je zarówno w edukacji, jak i terapii, a dodatkowo są one także rekomendowane uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (Chen, Xiao, Lin, 2018; Wu, Wu, 2020; Kajka, Kulik, 2021).

Dostępne badania naukowe wskazują, że stosując regularnie Mapy Myśli, uczniowie wzmacniają swoją pamięć, krytyczne myślenie, refleksyjność czy samoregulację emocjonalno-motywacyjną. Oprócz tego mają oni więcej twórczych skojarzeń, co wpływa na szybkość przetwarzania nowych informacji. Do ważnych korzyści można również dodać trenowanie umiejętności selekcji informacji i rozmieszczanie ich na Mapie Myśli w sposób, który ułatwia uczniom panowanie nad materiałem. To i wiele innych benefitów wskazuje, że warto jest sięgnąć po niniejszy program treningowy, który wpisuje się z powodzeniem w nurt nauki przyjaznej mózgowi, neuropsychologii i psychoterapii.

Prawo autorskie. Interaktywny kurs

Grzegorz Tylec — 2022-08-23

„Prawo autorskie. Interaktywny kurs” to przystępne opracowanie poświęcone podstawowym zagadnieniom objętych regulacją ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jest ono w głównej mierze skierowane do osób nieposiadających wykształcenia prawniczego, które chcą poznać oraz zrozumieć istotę przysługującym twórcom praw i obowiązków.

Usystematyzowana w formie wykładu akademickiego treść opracowania wzbogacona została o treść przepisów obowiązującego prawa, do których odnosi się omawiana w danym fragmencie tematyka oraz przykłady ilustrujące w praktyce opisywane rozwiązania prawne. Dodatkowo zamieszczono także wypunktowanie najważniejszych kwestii oraz pytania i odpowiedzi dotyczące kluczowych zagadnień pozwalające na powtórzenie i sprawne przyswojenie prezentowanej materii.

Zastosowane w wersjach elektronicznych kursu rozwiązania informatyczne w tym m. in. zamieszczone w tekście linki pozwalają sprawnie odnieść treść prezentowanego wykładu do poszczególnych przepisów ustawy w których ma on swoje umocowanie oraz poruszać się po między kluczowymi z punktu widzenia wykładu z prawa autorskimi pojęciami.

W intencji autorów oraz wydawcy prezentowanego opracowania ma ono przysłużyć się promocji wiedzy na temat prawa autorskiego oraz służyć ochronie interesów osobistych i majątkowych twórców.

Uchodźcy wojenni z Ukrainy – życie w Polsce i plany na przyszłość

Piotr Długosz — 2022-07-01

Wojna na Ukrainie wywołana przez napaść rosyjskiego agresora zmusiła około 7 milionów mieszkańców Ukrainy do opuszczenia swojego kraju. Jest to największy kryzys migracyjny spotykany w ostatnich latach na świecie. Znaczna część Ukraińców uciekających przed wojną przyjechała do Polski. W związku z tym zostały zrealizowane badania sondażowe, które miały na celu dokładne określenie sytuacji uchodźców. Badania miały dać odpowiedź na pytanie dotyczące tego, kim są uchodźcy w sensie społeczno-demograficznym, w jaki sposób adaptują się do rzeczywistości w Polsce, jaką mają kondycję psychiczną oraz jakie są ich plany życiowe. Do realizacji powyższych celów została wykorzystana metoda sondażu internetowego (CAWI). Próba badawcza była dobierana w sposób celowy. Do badań zakwalifikowano 737 prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy. Wyniki badań pokazały, że do Polski w głównej mierze przybyła klasa średnia złożona z dobrze wykształconych kobiet z dziećmi, które na Ukrainie mieszkały w miastach i dobrze oceniały swoją sytuację finansową. Do Polski przyjechały ze względu na to, że tutaj miały swoich znajomych oraz Polska wydawała się być podobna pod względem językowym i kulturowym do Ukrainy. Uchodźcy najczęściej zamieszkiwali w mieszkaniach, domach samodzielnie wynajmowanych oraz opłacanych przez inne osoby. U polskich rodzin znalazło schronienie 17% respondentów. Niewielu uchodźców mieszkało w miejscach zbiorowego zakwaterowania. Uchodźcy dobrze ocenili pomoc udzielną przez Polaków. Najwyżej zostali ocenieni wolontariusze pracujący na granicy oraz polskie służby mundurowe. Większość uchodźców nie zna języka polskiego, ale się go uczy bądź chce to robić. Zdalnie pracuje na Ukrainie ⅓ badanych. W Polsce około 20% znalazło pracę, a ¾ chciałoby znaleźć pracę w przyszłości. Większość uchodźców zarejestrowała się w rejestrze PESEL. Prawie połowa dzieci uchodźców bierze udział w zajęciach online w ukraińskiej szkole. Połowa uchodźców wysłała swoje dzieci do polskiej szkoły. Aż ¾ respondentów jest doświadczona traumą wojenną mierzoną skalą RHS-15. Prawie ¾ wykazuje też wysoki poziom stresu psychologicznego. Połowa badanych uchodźców zamierza wrócić do swojego domu na Ukrainie.

Od teologii objawienia do teologii natchnienia

Sławomir Zatwardnicki — 2022-05-18

Kluczowe zagadnienia podjęte w studium, a również jego cel, zostały wyznaczone tytułem: Od teologii objawienia do teologii natchnienia. Teologiczne opracowanie doktryny natchnienia (część druga niniejszego studium), ze względu na jej podporządkowanie koncepcji objawienia (por. struktura Dei verbum), wymagało wyjścia od teologii objawienia (część pierwsza). W prezentacji teologii objawienia skorzystaliśmy ze spuścizny teologów wymienionych w podtytule rozprawy: Studium inspirowane twórczością Geralda O’Collinsa i Josepha Ratzingera. W pierwszej części pracy dominował proces analizy i syntezy danych pozytywnych – w dorobku teologów australijskiego i niemieckiego znaleźliśmy kluczowe dla doktryny natchnienia kwestie, które zostały zebrane w podrozdziale 3.3. Zebrano w nim zarówno twierdzenia o natchnieniu wyrażone explicite przez O’Collinsa i Ratzingera, jak i wynikające implicite z treści zaprezentowanych w dwóch pierwszych rozdziałach poświęconych objawieniu. Ten „wspólny mianownik” dorobku badaczy niezależnych od siebie stał się dla nas podstawą dla spekulatywno-teologicznej refleksji prowadzonej w części drugiej, która dokonywała się jednak przez cały czas niejako w cieniu części pierwszej. Dzięki temu udało się stworzyć autorski przyczynek do teologii natchnienia zainspirowany wnioskami wyprowadzonymi z dorobku O’Collinsa i Ratzingera.

Badania in statu nascendi w czasie epidemii SARS-Cov-2

Jacek Kurzępa — 2022-04-06

Książka „Badania in statu nascendi w czasie epidemii SARS-Cov-2” jest zapisem dylematów badawczych związanych z realizacją projektu badawczego dedykowanego poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, co pandemia zrobiła z uczniami, ich zachowaniami i postawami wobec instytucji szkoły, samych nauczycieli i co też się działo w ich domach w czasie zdalnego nauczania. Zwrot „Co z nami zrobiła pandemia?” jest dość potoczny, niemniej podpowiada, co było celem badań, a mianowicie zdefiniowanie konsekwencji czasu pandemii i zdalnego nauczania w życiu indywidualnym ucznia, jak i w jego życiu wspólnotowym w domu, wśród rówieśników, w szkole. W książce zaprezentowane jest powstawanie tego projektu, źródło zainteresowania samego badacza i jego motywacja ku temu, żeby wejść w przestrzeń doświadczanego czasu zarazy. Opisane są w niej dylematy socjologa penetrującego, badacza, który musi pokonać także swój lęk, strach i opory wynikające z zagrożenia epidemicznego, a jednocześnie nie może popaść w nonszalancję i ignorować realnych zagrożeń, które dotyczą zarówno badanych, jak i badaczy. Autor odsłania rozmaite kulisy namysłu badawczego, konceptualizacji projektu badań, ale – co szczególnie cenne – jego operacjonalizację, czyli przygotowania metod, technik i narzędzi badawczych z ich pilotażowym wykorzystaniem. Z uwagi na to, że pilotaż dokonywany był zarówno w czasie „poluzowania rygorów pandemicznych”, jak i ich ponownego zaostrzenia tym bardziej intrygujące jest, jakimi strategiami osłonowymi, zapewniającymi bezpieczeństwo dla obu stron kontraktu badawczego posłużył się Autor i jego Zespół.

Opracowanie jest bieżącym opisem badań realizowanych „tu i teraz” w czasie trwającej sytuacji kryzysowej. Z tego też powodu nosi znamiona wyjątkowego projektu badawczego, a z uwagi na wysoki poziom autorefleksyjności autora i jego doświadczenia badawczego w sytuacjach i obszarach trudnych posiada cechy dojrzałej i intrygującej pozycji. W pierwszej części opracowania przedstawione są kwestie związane z wchodzeniem w czas zarazy, z faktografią zdarzeń obejmujących cały świat, tworzących obszar powszechnego ryzyka i zagrożenia. Wykorzystując odniesienia do literatury socjologicznej, filozoficznej czy psychologicznej, ukazano kontekst planowanych badań i odniesienia do podobnych zdarzeń z przeszłości. Nieustannie Autor wplata w tok narracji dylematy, które sam musiał rozstrzygnąć, aby skutecznie i bezpiecznie odnaleźć się w terenie badań. Przedstawia trajektorię, którą wraz z Zespołem musiał przemierzyć od ryzyka, przez lęk ku zaufaniu w badaniach. Ze szczegółami opisuje w przywołanych epizodach kolejne przykłady własnych doświadczeń i sposoby neutralizowania lęku występującego po obu stronach. Wytwarza i/lub wchodzi w wyspy bezpieczeństwa, które umożliwiają wdrożenie procedury badań. Jednocześnie opracowuje ważny dokument: „Protokół etyczny badań”, który stanowi esencję przedstawianych treści.

Ochrona uczuć religijnych w prawie cywilnym

Grzegorz Tylec — 2022-04-05

Głównym problemem badawczym niniejszego opracowania była odpowiedź na pytanie, w jakim zakresie przepisy polskiego prawa cywilnego mogą być wykorzystane do ochrony uczuć religijnych osób fizycznych. Czy zakres tej ochrony pokrywa się z zakresem ochrony tego dobra prawnego w prawie karnym, czy też te dwie grupy regulacji prawnych pokrywają się jedyne w części, czy też pozostają w rozłączności? Poczynienie tego rodzaju analiz było kluczowe do ustosunkowania się do wysuwanych w piśmiennictwie naukowym postulatów uchylenia przepisów prawa karnego dotyczącego ochrony uczuć religijnych i pozostawieniu w tym obszarze jedynie regulacji prawa cywilnego. W opracowaniu przedstawione zostały argumenty, iż ingerencja w sferę uczuć religijnych związana jest zawsze z ingerencją w sferę komfortu życia psychicznego człowieka. Mimo że sam spokój życia psychicznego człowieka jako taki nie jest samoistnym dobrem osobistym, to naruszenie owego spokoju życia psychicznego jawi się jako jeden z wielu różnych skutków wywołanych ingerencją w jakiś aspekt życia człowieka, np. ten związany z wykonywaniem swobody sumienia, i może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych osoby fizycznej, o ile osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, może być jednoznacznie zindywidualizowana. W książce w obszerny sposób przeanalizowane zostało orzecznictwo sądowe dotyczące opisywanego zagadnienia, co doprowadziło do wyróżnienia dwóch głównych linii orzeczniczych w opisywanych kategoriach spraw. Przeprowadzone rozważania doprowadziły do wniosku, że z zakresu ochrony konstrukcją dóbr osobistych wyłączone są wszelkiego rodzaju zachowania nakierowane na ingerencje w ogólnie cenione symbole i wartości, gdy powodują przykrość wielu osób, a jednocześnie nie są nakierowane na wywołanie dyskomfortu psychicznego konkretnej osoby lub kilku konkretnych osób. Profanacja symboli religijnych, znieważanie przedmiotów lub podmiotów kultu, znieważanie miejsc przeznaczonych do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, złośliwie przeszkadzanie obrzędom lub czynnościom religijnym, gdy nie będzie mogło być uznane za źródło naruszenia dóbr osobistych konkretnej zindywidualizowanej osoby lub osób, nie będą co do zasady mogły być traktowane jako ingerencja w sferę dóbr osobistych prawa cywilnego. Z poczynionych ustaleń wyprowadzony został wniosek, że ograniczenie ochrony prawnej uczuć religijnych jedynie do konstrukcji prawa cywilnego byłoby niebezpieczne dla ochrony bezpieczeństwa publicznego. Uchylenie przepisów prawa karnego chroniącego uczucia religijne wywołałoby lukę w systemie ochrony prawnej, której nie mogłyby zapewnić istniejące obecnie przepisy prawa cywilnego. Taka sytuacja w konsekwencji mogłaby skutkować naruszeniem porządku publicznego i prowadzić do tragicznych wydarzeń.

Uczniowie a pandemia

Jacek Kurzępa — 2022-02-07

Młodzież poradziła sobie ze stygmatyzującym ich przez media ogólnopolskie określeniem roznosicieli koronawirusa i 41,66% respondentów „nie zareagowało” na taki przekaz, nie zarejestrowało w swojej świadomości faktu, że mogą być zagrożeniem dla innych. Do ważnych refleksji, które w efekcie tego stygmatu docierały do młodych respondentów, była wrażliwość na potencjalne zagrożenie wobec własnej rodziny, domowników, w tym także seniorów – babci i dziadka (jeśli mieszkają razem). O tym, że młodzi ze sprawą stygmatu dali sobie radę, świadczą także wyniki odnoszące się do ich samopoczucia i oceny tej sytuacji po roku od „zaistnienia problemu”. Zdecydowana większość z nich oswoiła się z tą narracją, przyzwyczaiła się do tego, a że w praktyce zbyt często nie doświadczali choroby własnej i/lub rówieśników, tym bardziej teza o ich zagrażaniu innym wydawała się nierealna. Drugą stroną tego samego problemu był stygmat skierowany wobec pokolenia seniorów. Na wieść o tym, że to najstarsi przedstawiciele społeczeństwa są najbardziej narażeni na chorobę, a w konsekwencji śmierć, młodzi ludzie zmartwili się tym (62,81%), natomiast nie sparaliżowała ich ta informacja, wprost przeciwnie – wzmogła w nich chęć niesienia pomocy i bycia przydatnym. Jedna czwarta respondentów nie wierzy w wirusa jako fakt biologiczny, lecz mimo tej nieufności podejmuje działania w reżimie sanitarnym, by wspierać seniorów. Zdaje się, że czas pandemii zaburzył wiele logik, a także wywołał wiele strategii adaptacyjnych i racjonalizujących. Do nich należy ta dychotomia: brak ufności vs wyższe dobro i niesienie pomocy.

W zachowaniach i postawach młodego człowieka pojawia się syndrom reaktywnego zamknięcia, polegający na tym, że z jednej strony jednostka poddana jest przebodźcowaniu treściami komunikatów, jakie do niej docierają, z drugiej zaś formami, z którymi nie może sobie poradzić. Występuje tutaj przebodźcowanie dotyczące treści – docierają do młodych informacje trudne do zrozumienia (aspekt poznawczy), do zaakceptowania (aspekt zaufania społecznego), do zinterioryzowania (aspekt wiarygodności źródła treści), do udźwignięcia (aspekt emocjonalny), do ogarnięcia komunikaty (aspekt możliwości absorpcji treści). Również w kontekście formy funkcjonował często w przekazie medialnym tryb nakazowy (reżim sanitarny – wyższe racje) połączony z pozbawieniem wolności (szok poznawczy i funkcjonalny). Przez szokujące obrazy i histeryczną narrację nastąpiło wzmożenie lęku, strachu, niepewności i w konsekwencji wycofanie społeczne. Pojawiła się kaskada funeralnych historii i w efekcie poczucie bezradności oraz osaczenia – izolacja wydawała się wtedy sensownym wyjściem. Przyszło do młodych realne doświadczenie historii covidowych z sąsiedztwa, domu własnego, narracji rówieśniczej. Dodatkowo pojawił się nadmiar demonizujących sytuację pandemii i jej skutków w narracjach medialnych. Nastąpił paradoks zagnieżdżenia w sieci, czyli uznania, że jest ona im przyjaznym habitusem (potraktowanie sieci jako bezpiecznej niszy, w której znajdują względnie wolne od nadmiaru złych informacji, emocji, bodźców miejsce, w którym mogą znaleźć sobie podobnych ludzi, nawiązać znajomości i po prostu normalnie funkcjonować). Jednocześnie nie dostrzegali oni tego, że sieć wysysa z nich siły wolicjonalne, gotowość realnego konfrontowania się ze światem, spotkania z drugim człowiekiem w realnym świecie, co wiązało się też z regresem funkcjonalności fizycznej, wchodzeniem w uzależnienia behawioralne, zanikiem uspołecznienia.

W czasie pandemii mimo wszystko spora część (29,22%) młodych dawała sobie radę ze swoimi emocjami. Świadczą o tym podobnej wielkości odpowiedzi, w których respondenci wskazują, że „nie mają powodów do smucenia się” (27,75%) oraz „dużo rozmawiam z najbliższymi, w nich mam oparcie, nic złego się nie dzieje” (21,39%). Wzmacniające dla Syndromu Reaktywnego Zamknięcia należą te odpowiedzi, które informują o tym, że respondenci „rzadziej kontaktują się z własnej inicjatywy z innymi ludźmi” (28,65%) lub twierdzą, że „nic ich nie obchodzi” (27,87%). Młodzież postrzega siebie jako bardziej nerwowych, kłótliwych, milczących, czujących potrzebę rozmowy z innymi, ale nieumiejących przełamać blokad utrudniających komunikację z innymi. Wszystkie te elementy składają się na zdefiniowany Syndrom Reaktywnego Zamknięcia, który (jak wynika z tych badań) może dotyczyć 30 % młodzieży.

Czas zdalnego nauczania był „egzaminem” dla całej wspólnoty szkolnej, tak dla uczniów i nauczycieli, jak rodziców. Na pytanie o to, kto był najbardziej pomocny w czasie zdalnego nauczania, najwięcej wskazań padło na mamę (50,64%), ojca (30,32), rodzeństwo (26,96%). Są to wyniki o tyle znaczące, że podkreślają prymat rodzinnej współpracy, współdziałania w nowej dla rodzin sytuacji, kiedy to zdalne nauczanie przeorganizowało ich życie. Suma wskazań z badań ilościowych dotyczących wsparcia rówieśniczego (rodzeństwo – 26,96% oraz chłopak/dziewczyna; partner/partnerka – 20,93%) to 47,89%. Jest to niebywale ważny wynik, gdyż wskazuje na potencjał, jaki drzemie w relacjach rówieśniczych. Należy uznać, że przetrwały one próbę ogniową, jaką było zdalne nauczanie i konieczność solidarnej współpracy i współdziałania z rówieśnikami w zaistniałej sytuacji.

Niemalże ¼ uczniów musiała sama borykać się z trudnościami zdalnego nauczania: „Nikt mi nie pomagał. Sam musiałem sobie radzić ze zdalnym nauczaniem”. Wśród osób odpowiadających w taki sposób znajdowali się uczniowie wychowujący się z jednym rodzicem, który nie mógł pracować zdalnie, lub z dwojgiem rodziców e-wykluczonych bądź pozostający w domach z różnymi dysfunkcjami wychowawczo-socjalizacyjnymi, gdzie czas pandemii tylko to uwypuklił. Poza tym są to także uczniowie, którzy sami „ograniczali” kontakt z kimkolwiek, kto mógłby być pomocny, gdyż nigdy nie oczekiwali i nie korzystali z takiej pomocy, zawsze sami związani byli/ są ze swoją nauką („to moja sprawa”).

W naszych badaniach szczegółowo przeanalizowaliśmy także korelacje między problemami sprzętowymi, które pojawiły się w co czwartym domu w Polsce w czasie pandemii, zależnością „problemów sprzętowych” od liczby rodzeństwa, poczuciem „straty”/brakiem tego poczucia u młodych w zależności od problemów sprzętowych, zmianami w deklaracjach w zakresie korzystania z mediów społecznościowych (np. 64% częściej i znacznie częściej korzystających w grupie 13-latków oraz 49% w grupie 19-latków), wpływem konsumpcji social mediów na relacje z rówieśnikami, zależnością między konsumpcją social mediów a świadomością sposobów ochrony własnego zdrowia i samopoczuciem w pandemii, konsumpcją mediów społecznościowych a postrzeganiem rówieśników, udzielaniem pomocy rówieśnikom, wreszcie także religijnością i duchowością młodych, a także wiele innych przestrzeni, zależności i relacji.

Nadzieja z Melos. Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis

Jacek Jaśtal — 2021-12-31

Na przełomie 416/15 r. p.n.e. będące u szczytu potęgi Ateny całkowicie zniszczyły Melos, niewielką polis na Morzu Egejskim. Relacjonując poprzedzające inwazję negocjacje, Tukidydes (Wojna peloponeska, V 84–116) wielokrotnie przywołuje pojęcie nadziei (elpis). Mieszkańcy Melos wiążą ją z rozsądkiem Ateńczyków, ze wsparciem Sparty, ze szczęśliwym zbiegiem okoliczności, z zasadami sprawiedliwości, wreszcie – z pomocą bogów. Wszystkie te oczekiwania jednak zawodzą. Tukidydes zdaje się sugerować, że posiadanie nadziei jest zawsze nieracjonalne, co jego zdaniem potwierdzają nie tylko losy Melos, ale także samych Aten, ostatecznie pokonanych w wojnie peloponeskiej przez Spartę.

Książka Nadzieja z Melos. Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis stanowi polemikę z Tukidydesem. Autor stara się zrozumieć, na czym polega nadzieja w sytuacjach ekstremalnych, jaką pełni funkcję w naszym życiu, co odróżnia nadzieje fałszywe od nadziei uzasadnionych. Książka rozpoczyna się od analizy opowieści Hezjoda o nadziei zamkniętej w puszce Pandory. Następnie autor śledzi dzieje pojęcia elpis w greckiej mitologii, literaturze i filozofii. Na przykładzie fikcyjnego władcy Melos, Agathona, pokazuje różne ujęcia nadziei oraz różne pełnione przez nie funkcje – poznawcze, motywacyjne, moralne oraz odnoszące się do poczucia sensu i potrzeby szczęścia. Klucza do zrozumienia postawy żywienia nadziei szuka w koncepcji uzasadnienia sądów głoszonej przez sofistów, psychologii działania Platona, koncepcji cnoty u Arystotelesa oraz u stoików. Przywołuje także różne typy nadziei: nadzieję fundamentalną, której elementy pojawiają się już u Heraklita, i nadzieję radykalną, opisaną przez współczesnego filozofa J. Leara. Ostatecznie za najważniejsze uznaje tę rolę nadziei, która wiąże się z przekonaniem o moralnej wartości podejmowanych działań, nawet jeśli w wyniku różnych splotów okoliczności (traf moralny) okażą się one błędne.

Etyka i kontyngencja. Bernarda Williamsa projekt etyki antyteoretycznej

Paweł Pijas — 2021-12-14

Książka ma na celu rekonstrukcję i krytyczną analizę sformułowanego przez Bernarda Williamsa projektu etyki antyteoretycznej. Staram się zaradzić trudnościom interpretacyjnym generowanym przez specyficzne cechy myśli brytyjskiego filozofa – sceptycyzm, wielowątkowość, eseistyczną formę wypowiedzi – przyjmując hipotezę, że projekt ten może być wyeksplikowany i trafnie uchwycony dopiero w odniesieniu do swych epistemologicznych, metafizycznych, antropologicznych i metafilozoficznych założeń. Książka ma pięć rozdziałów.

Rozdział pierwszy został napisany z myślą o Czytelniku znającym postać autora Moral Luck słabo lub wcale. Rozpoczynam od szkicu biograficznego, który obejmuje życiorys, przebieg kariery akademickiej i próbę charakterystyki złożonej osobowości Williamsa. Następnie przedstawiam krótkie streszczenia jego dwunastu książek filozoficznych: pięciu monografii, jednej książki współautorskiej oraz sześciu zbiorów esejów i artykułów. W ostatniej części rozdziału, przyjmując za punkt odniesienia główne XX-wieczne trendy w anglosaskiej etyce i metaetyce, staram się wyjaśnić, na czym polega znaczenie intelektualnego dorobku brytyjskiego myśliciela.

Rozdział drugi rekonstruuje przyjęte przez Williamsa epistemologiczne, metafizyczne oraz antropologiczne założenia i rozstrzygnięcia. Punktem wyjścia są tutaj pojęcia przekonania i wiedzy, analiza których w opinii bohatera tej książki dostarcza silnych racji wspierających realizm metafizyczny. Williams rozumie realizm metafizyczny przez pryzmat sformułowanej przez siebie koncepcji absolutnego pojęcia świata. Następnie interpretuje realizm metafizyczny w duchu realizmu naukowego, który uzasadnia z kolei poprzez trzy argumenty: argument z techniki, argument z konwergencji oraz argument z teorii błędu. Staram się pokazać, w jaki sposób łączy się to u autora Ethics and The Limits of Philosophy z przyjęciem metafizycznego i metodologicznego naturalizmu, krytyką teizmu chrześcijańskiego oraz uznaniem antropologicznego kontyngentyzmu, stanowiska, w świetle którego istoty ludzkie oraz ich wytwory są radykalnie przygodnymi bytami. Na koniec rozdziału omawiam krytykę, którą pod adresem tej części projektu Williamsa sformułowali m.in. tacy autorzy jak John McDowell i Hilary Putnam.

Rozdział trzeci poświęcam z kolei wypracowanemu przez brytyjskiego myśliciela stanowisku metafilozoficznemu. Rozpoczynam od charakterystyki motywów i celów, które Williams wiąże z filozofią. Później pokazuję, dlaczego odrzuca on realistyczną interpretację pojęć i twierdzeń filozofii. Następnie omawiam zaproponowaną przez Williamsa humanistyczną koncepcję filozofii. Miałaby to być dziedzina pozbawiona pretensji poznawczych oraz świadoma historycznych i kulturowych uwarunkowań swoich pojęć i koncepcji. Dziedzina, której celem jest poszukiwanie interpretacji świata, które mogłyby zaspokoić intelektualne, praktyczne i egzystencjalne ludzkie potrzeby, na czele z nadrzędnymi potrzebami nadziei i sensu. W tym kontekście przedstawiam również metodę analizy pojęciowej, metodę genealogiczną i metodę alienacji, instrumenty za pomocą których autor Shame and Necessity realizował swój program metafilozoficzny i które poddawał refleksji metodologicznej. Rozdział kończy prezentacja szeregu zarzutów pod adresem analizowanej koncepcji filozofii, które – wbrew deklaracjom samego Williamsa – prowadzą do wniosku, że brytyjski filozof przyjmuje wiele elementów scjentystycznej wizji świata.

Rozdział czwarty jest pierwszym z dwóch rozdziałów omawiających już bezpośrednio projekt etyki antyteoretycznej. Zwracam uwagę, że projekt ów jest formułowany w kontekście pytania Sokratesa („Jak właściwie żyć należy?”) i jego konstrukcja rozpoczyna się od analizy założeń tego pytania. Pozwala to Williamsowi wyróżnić w historii refleksji moralnej trzy tradycje myślenia, które następnie poddaje krytycznemu namysłowi: (1) „tradycję” amoralizmu, wedle której możliwa jest taka odpowiedź na to pytanie, która ignoruje względy moralne, (2) tradycję filozofii moralności, w ramach której dąży się do skonstruowania quasi-naukowej teorii etycznej oraz (3) tradycję etyki, skupiającą się na praktycznym wymiarze moralności i jej empirycznych, przygodnych uwarunkowaniach. Pokazuję, że brytyjski autor deklaruje się jako zwolennik tradycji etyki i jakie ma ku temu powody. W zakończeniu poruszam problem przedmiotowych twierdzeń normatywnych, które są zasadniczo w tekstach Williamsa nieobecne.

W piątym i ostatnim rozdziale opisuję dwie kolejne części projektu. Pierwsza z nich to rozstrzygnięcia metaetyczne. W następstwie odrzucenia kognitywnych pretensji filozofii oraz przyjętej przez siebie, naturalistycznej wizji rzeczywistości, Williams odrzuca moralny realizm i kognitywizm. Zarazem jednak broni idei, że możemy mówić o wiedzy etycznej, którą należy rozumieć jako relatywną kulturowo wiedzę praktyczną, pozwalającą nam na pomyślną nawigację w konkretnym świecie społecznym. Część druga poświęcona jest antyteoretyzmowi etycznemu, będącemu swoistym znakiem firmowym autora Problems of the Self. Rozpoczynam ją od analizy zaproponowanej przez niego definicji teorii etycznej. Następnie szczegółowo omawiam argumenty wysunięte przez Williamsa przeciwko samej idei teorii etycznej. Identyfikuję pięć takich argumentów, które odwołują się kolejno do: (1) doświadczenia moralnego, (2) emocji moralnych, (3) integralności osoby, (4) pojęcia moralnego obowiązku i (5) trafu moralnego. W kolejnym kroku przedstawiam bardziej szczegółową krytykę, którą brytyjski filozof adresuje w kierunku konkretnych teorii etycznych. Całość omawianej argumentacji odnoszę do jej przesłanek: rekonstruowanych w rozdziałach drugim i trzecim twierdzeń i założeń epistemologicznych, metafizycznych, antropologicznych i metafilozoficznych, oraz rekonstruowanej w rozdziale czwartym wizji moralności. Poszukując ogólnej kategorii na określenie stanowiska, które Williams głosi na przecięciu zagadnień etyki i metaetyki, opowiadam się za moralnym partykularyzmem. Rozumiem przez to pogląd, wedle którego racjonalność na gruncie etyki jest możliwa, ale racje moralne nie mają obiektywnego statusu, lecz są relatywne – w ujęciu Williamsa – wobec indywidualnej tożsamości podmiotu oraz kultury moralnej, do której należy. Zakończenie rozdziału stanowi omówienie wybranych argumentów myślicieli krytycznych wobec etyki antyteoretycznej, filozofów takich jak Christine Korsgaard, Thomas Nagel i Thomas Scanlon.

W zakończeniu książki przedstawiam niektóre ograniczenia prezentowanej w niej interpretacji oraz staram się wskazać, w jaki sposób i w których kierunkach mogłaby ona być dalej rozwijana.

Humanizm – stracona idea

Sabina Kruszyńska — 2021-12-14

Idea humanizmu jest w kulturze europejskiej ideą żywotną, a jednocześnie obarczoną z jednej strony wieloznacznością, a z drugiej – wielością rozwinięć filozoficznych i światopoglądowych. Autorka książki przedstawia rzeczoną wieloznaczność i wielość, proponując swój klucz interpretacyjny, który pozwala wyłonić najistotniejsze treści z tak niejednolitego i zmiennego pojęcia, oddzielić humanizm ideologiczny od humanizmu filozoficznego oraz rozwiać żywione dotąd nadzieje na odnowienie się idei humanizmu jako humanizmu klasycznego. Następnie omawia współczesne filozoficzne wersje humanizmów antymetafizycznych, ukazując, jak otwierała się intelektualna przestrzeń dla transhumanizmu i antyhumanizmu. Twierdzi, że problem „humanizm” należy dziś przeformułować na problem „antybarbaryzm” i proponuje oryginalne rozumienie zarówno barbaryzmu, jak i jego przeciwieństwa – antybarbaryzmu inspirowane m.in. myślą francuskiego fenomenologa, Michela Henry’ego. Pokazuje także przykłady humanizmów filozoficznych, które wytyczają drogę ku tak pojmowanemu antybarbaryzmowi.

Fundusz Kościelny w latach 1950–1989

Michał Zawiślak — 2021-11-08

Monografia dotyczy działalności Funduszu Kościelnego w latach 1950-1989. Okoliczności uchwalenia ustawy z 20 marca 1950 roku o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego przesądziły o jego podporządkowaniu polityce wyznaniowej. Dochody z zagarniętego majątku Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych miały stanowić źródło finansowania potrzeb duchowieństwa. Coroczny budżet tego funduszu opierał się na dotacjach uchwalanych przez Radę Ministrów. W praktyce przepisy ustawy były wykorzystywane do finansowania potrzeb zgodnych z wytycznymi władz partyjnych. Największe kwoty przeznaczane były na finansowe wspieranie ruchu „księży patriotów”. Ponadto ze środków Funduszu Kościelnego wbrew zapewnieniom ustawy finansowano w ograniczonym zakresie działalność Kościoła Katolickiego. Fundusz Kościelny w okresie PRL został całkowicie podporządkowany Urzędowi do Spraw Wyznań. Konsekwencją takiego stanu rzeczy był brak kontroli wydatkowania środków. Działalność finansowa Funduszu Kościelnego wykraczała poza jego ustawowe zobowiązania.

Rozum i wola. Kazimierz Twardowski i jego wpływ na kształt kultury polskiej XX wieku

Jacek Jadacki — 2021-10-07

Ogromny wpływ Kazimierza Twardowskiego na kształt kultury polskiej XX wieku nie ulega dziś wątpliwości. Tom Rozum i wola precyzuje, na czym ten wpływ polegał. W tomie zrekonstruowano, po pierwsze, jaki był obraz osoby i dzieła Twardowskiego w oczach współczesnych mu Polaków, a także jak oceniali oni to dzieło (Jacek Jadacki, Ryszard Kleszcz). Zarówno obraz, jak i ocenę skonfrontowano z faktami, i konfrontacja ta pokazała, że odpowiadają one rzeczywistości (Kleszcz). Przypomniano też podjęte po II Wojnie Światowej przez ideologów komunistycznych próby zdezawuowania „legendy” Twardowskiego i jego Szkoły (Jadacki). Po drugie, wykazano iż twórczość Twardowskiego spełnia całkowicie kryteria przynależności do nurtu filozofii analitycznej oraz scharakteryzowano metody przez niego aplikowane (Anna Brożek). Po trzecie, zestawiono i gruntownie opisano te wyniki osiągnięte przez Twardowskiego, które miały największą wagę dla dziejów filozofii. Niektóre z nich wpłynęły na poglądy myślicieli nie tylko polskich, lecz także obcych; np. ujęcie intencjonalności na Höflera i Husserla, teoria przedmiotu na Meinonga, koncepcja prawdy absolutnej, via Łukasiewicz i Tarski, na logikę formalną i semantykę logiczną (Jan Woleński). Inne z tych rezultatów odegrały jak dotąd głównie tylko «lokalnie» rolę inspirującą. Należą tu m.in.: postulat rozgraniczenia filozofii i światopoglądu (Dariusz Łukasiewicz), rekonstrukcja pojęć rozumienia i rozumowania, w tym indukcji (Jadacki), wyeksponowanie praktycystycznego wymiaru „poznania” lekarskiego (Aleksandra Horecka), sformułowanie zasad racjonalnej historiografii filozoficznej (Jadacki), eksplikacja pojęć ojczyzny i patriotyzmu jako kluczowych pojęć filozofii polityki (Ryszard Mordarski, Jadacki) i usystematyzowanie reguł dydaktyki ogólnej i teorii wychowania (Wojciech Rechlewicz). Po czwarte wreszcie, poddane zostały analizie krytycznej pewne kluczowe idee Twardowskiego i jego uczniów, m.in.: idea neutralności metafizycznej logiki oraz idea klarowności języka nauki (Jadacki).

Metafory ucieleśnione

Marek Hetmański — 2021-09-03

Na monografię składają się teksty przygotowane przez autorów z kilku ośrodków akademickich, którzy wzięli udział w IV Letniej Szkole Kognitywistycznej odbywającej się w dniach 9-12 września 2020 roku, w Kazimierzu nad Wisłą, zorganizowanej przez dwa Instytuty Filozofii – Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, przy współpracy z Kołem Kognitywistyki KUL oraz pod patronatem Polskiego Towarzystwa Kognitywistycznego; również przy wsparciu grantowych MNiSzW. Czterodniowe spotkanie odbywało się pod hasłem „Metafory ucieleśnione” i zgromadziło na ogół młodych badaczy – filozofów, kognitywistów, językoznawców i kulturoznawcą – którzy problem tytułowy analizowali z wielu punktów widzenia i w oparciu o różne założenia teoretyczne i metodologie.

Agnieszka Libura w tekście zatytułowanym „Integracja pojęciowa w memach internetowych zawierających wyobrażenia gestów” analizuje memy oparte na binarnych opozycjach gestów. Memy te przywołują uniwersalne znaki myśli wpisane w reakcje ludzkiego ciała, niekiedy wsparte dobrze rozpoznawanymi artefaktami, które mogą stanowić swoiste „przedłużenie ciała”. Analiza dowodzi, że konstrukcja podstawowej serii memów oparta jest na integracji pojęciowej w siatce jednozakresowej, w której skonwencjonalizowana przestrzeń wyjściowa, dostarczająca ramy organizującej amalgamat, jest łączona zazwyczaj z przestrzenią aktualnych wydarzeń, dzięki czemu nowe znaczenie może służyć jako komentarz polityczny, uwaga obyczajowa itp. Skonwencjonalizowane ramy służące do organizacji tych amalgamatów przekazują bardzo precyzyjne i zrozumiałe przez użytkowników sieci znaczenia, które współtworzą ponowoczesny folklor.

Mateusz Hohol w tekście zatytułowanym w formie pytania „Matematyka w metaforach? O wyjaśnianiu pojęć matematycznych za pomocą metafor kognitywnych” przedstawia w zarysie główne założenia teoretyczne głośnej książki George’a Lakoffa i Rafaela Nǔñeza „Where Mathematics Comes From?”, w której autorzy sugerowali, iż znaczna część pojęć matematycznych daje się wyjaśnić co do swojej natury oraz genezy w ramach teorii metafory pojęciowej; są one w sensie dosłownym ucieleśnione, ugruntowane w działaniu i percepcji człowieka. Autor tekstu krytycznie odnosi się do tych założeń i pokazuje, że wprawdzie pojęcia matematyczne są w szerokim sensie ucieleśnione, to jednak żadne z empirycznych badań nie potwierdzają hipotezy lakoffa i Nǔñeza. W oparciu o szeroko przytaczaną literaturę przedmiotu, a własne badania, Mateusz Hohol proponuje tzw. hybrydową teorię ucieleśnienia pojęć matematycznych, która bazuje na koncepcji podwójnego kodowania reprezentacji poznawczych oraz specyficznej roli języka jako środka tworzenia pojęć abstrakcyjnych, w tym matematycznych.

Mirosław Sopek w przeglądowym tekście „Metafory w sztucznej inteligencji” pokazuje jak powstawały i wciąż powstają, w kolejnych paradygmatach, metaforyczne określenia procesów i zjawisk poznawczych z użyciem terminologii z informatyki i nauki o komputerach. Są one już od połowy minionego stulecia szeroko stosowane w filozofii umysłu i psychologii do opisu stanów umysłowych i czynności poznawczych człowieka. Pokazuje także zjawisko odwrotne – wpływ terminologii biologicznej, neurologicznej i psychologicznej na określanie i definiowanie pojęć i terminów z informatyki i sztucznej inteligencji jak sieci, obliczanie, uczenie maszynowe, głębokie uczenie itp. W szczególności analizuje metafory z języka wielu dyscyplin informatycznych, za pomocą których definiuje się różne wersje sztucznej inteligencji. W zakończeniu Autor postuluje włączenie metaforycznego języka do teoretycznych podstaw oraz dydaktyki dyscypliny badawczej, jaką jest sztuczna inteligencja.

Ewa Schreiber w tekście „Metafory pojęciowe w muzyce II połowy XX wieku na przykładzie twórczości Györgya Ligetiego” pokazuje, jak metafory funkcjonują w muzyce co najmniej na dwa sposoby – jako metaforyczne określenia służące do opisu specyficznych dla muzyki własności jak melodia, rytm, tonacja czy kolorystyka oraz jako metaforyczność samej muzyki, a więc jako rodzaju języka odnoszącego się poza siebie samego. Na przykładzie stanowiska kompozytora i muzykologa Ligetiego Autorka charakteryzuje metaforyczność głównie muzyki nowoczesnej, w której podstawowym terminem, w którym muzyka znajduje swoje ucieleśnienie jest dźwięk i jego brzmienie w najróżnorodniejszych postaciach. Ukazane zostają w wypowiedziach i kompozycjach Ligetiego liczne metafory o przestrzennych, dotykowych i manualnych konotacjach odnoszące się do muzycznych własności dźwięku i jego brzmienia we współczesnej muzyce.

Przykładem analiz metaforyczności w szczególny sposób ucieleśnionej, związanej niemniej z językiem, lecz odnoszącej się do ciała oraz jego poetyckich, wielojęzycznych określeń, jest tekst Mateusza Kusio „Kolorystyka biblijna i metafory ucieleśnione na przykładzie czerni w Pieśni nad pieśniami 1,5-6 i jej wczesnej recepcji”. Egzegeza językoznawcza i biblistyczna wybranych fragmentów słynnego starożytnego tekstu biblijnego jest dokonana w oparciu o podstawowe założenia teorii pojęciowej metafory Lakoffa i Johnsona, dzięki której Autor tekstu wyróżnia znaczenia barwy czerni pojawiającej się w tekście i które odnoszą się do pozacielesnych, nie literalnych, lecz metaforycznych znaczeń – niewiedzy, grzechu, niskiego położenia społecznego, w końcu także odrzucenia w sensie religijnym.

Metafor odnoszących się do cech charakteryzujących ruch ciała ludzkiego podczas tańca dotyczy tekst Joanny Pędzisz „Reprezentacja ciała w ruchu: Między metaforą, wizualizacją a realizacją”, w którym wykorzystane są pojęcia i klasyfikacja ruchów opracowane przez niemieckiego choreografa Rudolfa Labana. Autorka wykorzystuje teoretyczne i metodologiczne założenia tej koncepcji do analizy przykładów ruchu charakteryzującego taniec współczesny. Celem jest określenie, dzięki jakim rodzajom metafor konceptualnych, formułowanych w postaci instrukcji tanecznych, następuje w umyśle tancerzy konstytuowanie się obrazu ich ciała oraz jakości ruchowych uwarunkowanych przestrzenią, ciężarem, czasem, przepływem i wysiłkiem.

Podobnej tematyce poświęcony jest tekst Pauliny Zarębskiej „Wielopoziomowość metafor w improwizacji tanecznej”, w którym zarówno teoria Lakoffa i Johnsona, jak i Zoltána Kővecsesa, mówiąca o wielopoziomowości i schematyczności metafor wielomodalnych, jest wykorzystana do scharakteryzowania i weryfikacji wyników z autorskich badań empirycznych nad sposobem reprezentowania pojęć ogólnych za pomocą samego ruchu, jak i mentalnych reprezentacji przez tancerzy podczas improwizacji. Autorka, w oparciu o zebrany materiał z rejestracji wizualnej improwizowanych ruchów oraz wywiadów z tancerzami, dokonuje weryfikacji niektórych założeń koncepcji metafor orientacyjnych Lakoffa i Johnsona, pokazując w szczególności, jak pojęcia ogólne dobro oraz zło są reprezentowane przez tancerzy ruchowo i mentalnie.

Problematykę blisko związana z koncepcjami metafor pojęciowych podejmuje Hanna Bytniewska w tekście „Amalgamaty koncepcyjne w designie”, w którym w oparciu o teorię amalgamatu koncepcyjnego (mieszanin pojęciowych) Gillesa Fauconniera i Marka Turnera dokonuje analiz wybranych przykładów projektów designerskich. Rozważany jest specyficzny język wizualny przedmiotów codziennego użytku, którym designerzy posługują się podczas swoich prac projektowych. Autorka rozważa design jako formę komunikacji między projektantem a użytkownikiem, w której ten pierwszy przekazuje drugiemu nie tylko informację o przedmiocie, ale również swoją wizję świata i codzienności; koncepcja metafory pojęciowej jest przydatna do zrozumienia tej komunikacji.

Albert Łukasik w tekście „Emocje i nieświadome procesy w ucieleśnionych metaforach” rozpatruje, z punktu widzenia badań nad neuronalnymi korelatami leżącymi u podstaw używania i rozumienia języka figuratywnego, specyficzny sposób ucieleśnienia metafor. Znaczna część procesów odpowiedzialnych za posługiwanie się metaforami przebiega na poziomie nieświadomym. W szczególności Autor pokazuje, jak ucieleśnione metafory wpływają na procesy decyzyjne, a nawet moralny osąd i wskazuje na możliwości wykorzystania tego zjawiska w psychoterapii i edukacji.

Tematyką neurologicznych i psychologicznych uwarunkowań posługiwania się metaforami w specyficznej komunikacji międzyludzkiej zajmuje się Kaja Brusik w tekście „Metafory w komunikacji osób chorych na schizofrenię: koncepcja Gregory’ego Batesona”. Omawia w szczególności przykłady zakłóceń w rozumieniu metaforycznych wypowiedzi przez schizofreników, którzy mają trudności rozpoznawania poziomów wypowiedzi – literalnego i metaforycznego – podczas kontaktów z terapeutami lub też, szerzej rzecz ujmując, w zaburzeniach kontaktów rodzinnych, które Bateson scharakteryzował i zdefiniował jako podwójne wiązanie.

Do problemu cielesności, rozpatrywanego od strony kulturowej oraz literaturoznawczej, podchodzi Daria Targosz w „Metaforyczności ciała i sposobach obrazowania doświadczenia cielesnego”. Autorka większą uwagę poświęca podmiotowemu, a nie przedmiotowemu (jak w teoriach masowej komunikacji) ujęciu ciała, w szczególności analizując kwestię językowych zdolności i stylów mówienia o cielesności człowieka. W oparciu o koncepcje filozoficzne (fenomenologia cielesności Maurice’a Merleau-Ponty’ego) i literaturoznawcze (somatopoetyka Anny Łebkowskiej) ukazuje, że elementarne doświadczenie cielesności, jakie przeżywa każdy człowiek, a które jest przedstawiane w dziele literackim jako temat, nie odnosi się wyłącznie do ciała, ale rówież do jego kulturowych sensów i znaczeń.

W tekście Marcina Kozaka „Poza reżimem do-słowności. Myślenie metaforą w prawie” scharakteryzowane jest funkcjonowanie metafor w dyskursie prawniczym. Autor pokazuje, jak zwroty metaforyczne pojawiają się w języku prawnym oraz w języku prawniczym, czym różni się ich funkcjonowanie w obu przypadkach. Ilustruje to przykładami z dyskursu prawniczego, uwikłanego w konteksty polityczne i ideologiczne, dotyczącego takich kwestii jak obowiązywanie prawa, władza, regulacje prawne dotyczące ciała, także technologii informatycznych. Omawia również dyskusje i spory w teorii i doktrynie prawa na temat metafor w nim funkcjonujących.

Księgi natchnione i ich interpretacja. Inspirujące przesłanie Josepha Ratzingera – Benedykta XVI

Sławomir Zatwardnicki — 2021-03-15

Książka jest o drodze od objawienia się Boga do natchnionego świadectwa o tym objawieniu. Porusza problem relacji między Tradycją i Pismem Świętym z jednej, a objawieniem z drugiej strony. Rozważa również zasady, które winny być brane pod uwagę w interpretacji tekstów spisanych z inspiracji Ducha Świętego. Reguły te wynikają z natury Biblii jako dzieła Bosko-ludzkiego. Przewodnikiem w odkrywaniu biblijnego natchnienia oraz zasad kierujących badaniami Pisma Świętego jest Joseph Ratzinger – Benedykt XVI. Książka stanowi nie tylko ekspozycję poglądów papieża seniora, ale jest również ich twórczym rozwinięciem. Najmocniej dało ono o sobie znać w kwestiach roli sensus fidei w egzegezie oraz w ocenie fundamentalizmu biblijnego. Monografia podejmuje temat postulowanej przez papieża-seniora „hermeneutyki wiary”. Polega ona na łączeniu wiary i rozumu, a dokładniej: na współistnieniu zasad teologicznych i metod naukowych w egzegezie Pisma Świętego. W publikacji zaproponowano teologiczne ugruntowanie dla metod naukowych w egzegezie. Wskazano również na teologiczny fundament dla tzw. wielkich zasad interpretacji Biblii. Treść pierwszych siedmiu rozdziałów rozprawy została zorganizowana w oparciu o dwa tytułowe pojęcia: „księgi natchnione” oraz ich „interpretacja”. Ostatni rozdział prezentuje reguły, jakie według Benedykta XVI winny rządzić wykładnią dokumentów Soboru Watykańskiego II. Tak zwana „hermeneutyka reformy” widziana jest tutaj jako jedna z odsłon „hermeneutyki wiary”.

Praktyki społeczne w czasie pandemii covid-19 wśród polskiej i ukraińskiej młodzieży

Piotr Długosz — 2021-02-17

Raport prezentuje wyniki badań dotyczące polskich i ukraińskich uczniów przebywających w domach podczas lockdownu. Głównym celem badawczym była próba odpowiedzenia na pytanie o to, w jaki sposób sobie radzą uczniowie z zagrożeniem pandemią COVID-19, a także czy pojawiają się różnice między młodzieżą polską i ukraińską w zakresie stosunku do pandemii, dobrostanu psychologicznego, reakcji na zagrożenie, wykorzystywania internetu w kwarantannie, form spędzania czasu wolnego oraz oceny zdalnego nauczania i jego wpływu na szanse życiowe i edukacyjne.
Badania w obu krajach zostały przeprowadzone za pomocą ankiety online. W Polsce zrealizowano badania na próbie 1768, a na Ukrainie na próbie 2291 respondentów. Wyniki badań pokazują, że młodzież jest zainteresowana problematyką pandemii, śledzi jej przebieg. Poziom obaw uczniów przed zarażeniem się koronawirusem jest niski. Młodzież cechuje się dobrostanem psychologicznym i preferuje aktywne strategie walki z zagrożeniem. Większość swojego czasu spędza w internecie. Wykorzystuje go głównie do zdalnej edukacji, komunikacji z rówieśnikami oraz rozrywki. W czasie offline uczniowie najczęściej słuchają muzyki, uprawiają aktywność fizyczną i spacerują po okolicy. Niewielka część respondentów angażuje się w pomoc seniorom. Negatywnie oceniają zdalne nauczanie i uważają, że kwarantanna nie wpłynie zbyt silnie na ich szanse życiowe.

Prawa i obowiązki. Tom III

Paweł Sobczyk — 2019-05-16

Polski ustrojodawca nie wskazał wprost na równe prawa wszystkich członków rodziny, ograniczając się do ogólnych wskazań w tym zakresie, przede wszystkim w art. 32 i 33 ustawy zasadniczej. W związku z tym, mając na względzie wynikające z art. 18 Konstytucji RP zobowiązanie władz publicznych do ochrony i opieki nad małżeństwem, jako związkiem kobiety i mężczyzny, rodziną, rodzicielstwem i macierzyństwem (ojcostwem), podjęliśmy z gronem specjalistów z różnych gałęzi prawa – teoretyków i praktyków, interdyscyplinarne badania naukowe na temat równych praw w życiu rodzinnym

Środowisko szkolne w narracjach uczniów z Zespołem Aspergera

Małgorzata Moszyńska — 2019-04-08

Problematyka monografii doskonale wpisuje się w zapotrzebowanie na wiedzę o Zespole Aspergera. Ma ona szansę dotrzeć do szerokiego grona odbiorców – badaczy podejmowanych kwestii, pedagogów, w tym pedagogów specjalnych, nauczycieli, pracowników resortu zdrowia i pomocy społecznej oraz osób z innych (niekoniecznie naukowych) powodów nią zainteresowanych, np. rodziców/opiekunów osób z zespołem Aspergera czy zróżnicowanych specjalnościowo profesjonalistów sięgających do zagadnień z obszaru autyzmu i zespołu Aspergera w celu poszukiwania możliwych rozwiązań organizacyjnych i programowych w szeroko rozumianej edukacji i rehabilitacji osób z tym zaburzeniem

W poszukiwaniu ukrytego sensu. Myśli i szkice filozoficzne

Andrzej Grzegorczyk — 2018-12-18

Wybór publicystycznych i popularnych tekstów prof. Andrzeja Grzegorczyka (1922–2014) – wybitnego filozofa i logika, uczestnika Powstania Warszawskiego. To książka mądrościowa, dotycząca problemów uniwersalnych i ponadczasowych, skupiona na sześciu kręgach tematycznych: etyce myślenia (zasadach racjonalnego myślenia), wierze współczesnych oświeconych, odkrywaniu sensu świata i życia człowieka, jego egzystencjalnej postawie względem losu, który mu przypada w udziale, etyce współczucia oraz wyzwaniach moralnych współczesności. Tom uzupełniają wybrane eseje literackie, polemiki, wspomnienia i wiersze.

Intuicje moralne. O poznaniu dobra i zła

Artur Szutta — 2018-12-15

Praca jest poświęcona zagadnieniu intuicji moralnych oraz ich zdolności do uzasadniania naszych moralnych przekonań. Składa się z siedmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy prezentuje krótki rys historyczny intuicjonizmu moralnego, z głównym akcentem położonym na intuicjonizm brytyjski XVII, XVIII, XIX i pierwszej połowy XX wieku. Zwieńczenie rozdziału stanowi prezentacja argumentów, które doprowadziły do osłabienia tego nurtu. Są to kolejno zarzut dziwaczności faktów moralnych, dziwaczności intuicji moralnej (jako władzy poznawczej), zarzut subiektywności intuicji, zarzut dogmatyzmu, arbitralności, zarzut z niezgody moralnej.

Rozdziały II - V stanowią kolejno krytyczną prezentację współczesnych prób obrony intuicjonizmu (tzw. nowego intuicjonizmu) podejmowanych przez takich autorów jak Robert Audi, Michael Huemer, Timothy Chappell, Sabine Roeser, James Sias. Przedstawione w tych rozdziałach stanowiska w dużej mierze unikają wymienionych powyżej zarzutów, niemniej można wysuwać przeciwko nim nowe zarzuty (analizowane przy okazji prezentacji każdej z propozycji nowego intuicjonizmu). Rozdział VI stanowi próbę zintegrowania tych stanowisk w taki sposób, aby łączyć ich silne strony jednocześnie unikając i słabości. W świetle tego rozdziału obroniona została główna teza pracy, mianowicie, że moralne intuicje mają zdolność uzasadniania naszych moralnych przekonań i jako takie mogą stanowić wiarygodne źródło poznania moralnego.

W duchu nowego intuicjonizmu autor przyjmuje omylność intuicji moralnych, stąd rozdział VII stanowi propozycję doskonalenia intuicyjnego poznania moralnego poprzez stosowanie metody refleksyjnej równowagi oraz doskonalenia cnót poznawczych.

Uwarunkowania zachowań ryzykownych u młodzieży leczonej w szpitalach warszawskich

Joanna Sadowska-Mazuryk — 2018-12-11

Zachowania ryzykowne to działania, które mogą powodować negatywne konsekwencje zdrowotne, psychiczne i społeczne. Do najczęstszych zachowań ryzykownych podejmowanych przez młodzież należą: używanie substancji psychoaktywnych, udział w bójkach oraz współżycie seksualne. Najpowszechniej używanym przez polskie nastolatki środkiem psychoaktywnym jest alkohol. Większość uczniów, zarówno szkół gimnazjalnych, jak i ponadgimnazjalnych, piła go przynajmniej raz w życiu. Wraz z wiekiem wzrasta odsetek nastolatków pijących alkohol, palących papierosy i marihuanę. Dotyczy to zarówno chłopców, jak i dziewcząt. Międzynarodowe badanie ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) dowodzi, że po używki częściej sięgają chłopcy niż dziewczęta. Jednakże na przestrzeni lat widać, że różnice te stopniowo się zacierają. Dziewczęta stanowią zdecydowaną większość wśród młodzieży stosującej leki bez zaleceń lekarskich. Polska pod tym względem zajmuje pierwsze miejsce w Europie. [...]

Filozofia jako zbiór danych

Paweł Garbacz — 2018-09-28

W wydanej w 2004 r. monografii poświęconej humanistyce cyfrowej A Companion To Digital Humanities rozdział dotyczący zastosowania technologii informatycznych w filozofii nosi tytuł „Rewolucja? Jaka rewolucja?” Sukcesy i ograniczenia technologii komputerowych w filozofii i religii. Pomimo pewnej prowokacji tytuł sugeruje istnienie jakichś sukcesów, lecz bardziej uważna lektura prowadzi do konkluzji, iż (przynajmniej w owym czasie) digitalizacja filozofii w zasadzie się nie powiodła. Wymienione tam „sukcesy” sprowadzają się bowiem do wykorzystania możliwości zastosowania tzw. hypertekstu do zapisania pewnych zasobów filozoficznych w postaci elektronicznej oraz do udostępnienia tych zasobów przez internet. Nawet na początku XXI w. tego rodzaju osiągnięcia nie były w istocie niczym innym niż porażką.

Celem rozważań, które wypełniają następujące rozdziały, jest sprawdzenie, w jakim stopniu owa diagnoza nadal odpowiada rzeczywistości, jeżeli uwzględnimy stan filozofii i informatyki kilkanaście lat później.

Prawa i obowiązki członków rodziny. Tom 2

Magdalena Gołowkin-Hudała — 2018-04-04

„Prawa i obowiązki członków rodziny” to interdyscyplinarny projekt naukowy, w którego centrum znajduje się rodzina i jej członkowie. Jakkolwiek sformułowanie „Prawa i obowiązki” wskazuje przede wszystkim na prawne i prawnicze konotacje dzieła, obejmuje ono jednak wyniki badań wykraczające poza tradycyjnie ujmowaną dziedzinę nauk prawnych, czy też dyscyplinę prawo. Takie bowiem było zamierzenie redaktorów i Autorów, aby na konstytucyjnie chronione wartości, jak rodzina, rodzicielstwo, macierzyństwo (tacierzyństwo) i małżeństwo spojrzeć z szerszej perspektywy.

Merytoryczne orzekanie polskich sądów administracyjnych – tendencje rozwojowe

Dagmara Gut — 2018-01-01

Prezentowana praca ma charakter wyróżniający. Poświęcona została przedstawieniu aktualnego modelu polskiego postępowania sądowoadministracyjnego ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji merytorycznych sądu i tendencji rozwojowych w tym zakresie. Autorka omówiła to zagadnienie na tle rozwiazań europejskich we Francji, Niemczech i Austrii. Wysoko oceniam kompetencje Autorki, jej dociekliwość, a przede wszystkim umiejętność wysnuwania ciekawych wniosków z bogatego materiału badawczego

Kryzys cywilizacji europejskiej wobec chrześcijaństwa w myśli Juana Donoso Cortésa

Jan Kłos — 2017-12-08

Rozważania nad myślą Juana Donoso Cortésa wydają się obecnie szczególnie aktualnym przedsięwzięciem badawczym pomimo dzielącego nas czasu. Nadzieje nowożytnego ego cogito związane z planem zbudowania uniwersalnej płaszczyzny zgody w warunkach zracjonalizowanego deizmu, w oderwaniu od indywidualnych odmienności, następnie wzmocnione oświeceniowym projektem autonomicznego podmiotu i jego umów społecznych zmiotła rewolucyjna pożoga. Socjologowie w słowach przywodzących na myśl lamenty Kasandry opisują dylematy współczesnego człowieka: labilność tożsamości, zamieranie wolnych stowarzyszeń, globalizacja świadomości, osłabienie ducha wspólnoty i solidaryzmu społecznego, wreszcie poprawność polityczna, która bodaj całkowicie zawiesza pytanie o zło i dobro moralne. Bez zbytniej przesady tedy możemy określić naszą sytuację jako symboliczny zakręt dziejowy, kiedy to na nowo stawiane są pytania o wartości, którymi żyła epoka przednowożytna, o państwo narodowe, siłę tradycji, które spajają i ożywiają ducha wspólnoty, o rolę chrześcijaństwa, wreszcie o pozycję Kościoła w państwie.

Czy istnieje coś, co zwiemy moralnym charakterem i cnotą?

Natasza Szutta — 2017-10-16

Głównym celem mojej monografii pt. Czy istnieje coś, co zwiemy moralnym charakterem i cnotą? Dyskusja z sytuacjonistyczną krytyką etyki cnót (Wydawnictwo Academicon 2017, 495 s.) jest sprawdzenie, czy i w jakim stopniu sytuacjonistyczna krytyka etyki cnót podważa sensowność jednego z najważniejszych obecnie nurtów etycznych. Sytuacjoniści – etycy zainspirowani wynikami badań w obrębie psychologii społecznej i kognitywnej – uważają, że etyka cnót jest ufundowana na empirycznie niepotwierdzonej koncepcji psychologii moralności, przez co sama jest empirycznie nieadekwatna. Celami pomocniczymi, realizowanymi w kolejnych częściach monografii, są: 1) przedstawienie i argumentacja na rzecz głównych tez współczesnej etyki cnót; 2) prezentacja tez, argumentów i postulatów sytuacjonistów – krytyków współczesnej etyki cnót; 3) odpowiedź na sytuacjonistyczną krytykę z perspektywy etyki cnót.

W pierwszej części wychodzę od nakreślenia początków współczesnej etyki cnót, następnie wyjaśniam, czym jest eudajmonia rozumiana jako cel ludzkiego życia, prezentuję cnoty etyczne jako konieczne środki osiągania spełnionego życia oraz odpowiadam na pytanie, dlaczego edukacja moralna jest ważną częścią etyki. W drugiej części przywołuję dane empiryczne oraz sformułowane z ich wykorzystaniem argumenty przeciwników etyki cnót. W trzeciej części w dwojaki sposób odpowiadam na zarzuty sytuacjonistów: negatywnie - wskazując na różne błędy metodologiczne w wyciąganiu zbyt radykalnych i pochopnych wniosków; pozytywnie - prezentując różne empirycznie ugruntowane teorie psychologiczne, mogące służyć jako empiryczny fundament współczesnej etyki cnót. Cała moja argumentacja zmierza do wykazania, że najnowsze dane empiryczne, uzyskana w obrębie psychologii moralności, nie kwestionują założeń współczesnej etyki cnót. Przeciwnie, pozwalają twierdzić, że jest ona, spośród obecnie wpływowych teorii etycznych, najbardziej empirycznie adekwatna.

> Wywiad z Nataszą Szuttą

> Relacja ze spotkania autorskiego z Nataszą Szuttą

Update. Teorie i praktyki kultury gier komputerowych

Łukasz Androsiuk — 2017-09-12

Jeśli zaprojektowane przez Thomasa A. Goldsmitha i Estle Raya urządzenie zdolne symulować lot pocisku rakietowego uznać za prototyp gry komputerowej, to mamy prawo uważać, że niniejsza książka ukazuje się w 70. urodziny gier komputerowych. Jest to więc doskonała okazja do refleksji nad kulturą, jaka się wytworzyła wokół tego fenomenu. Warto zapytać o obecny kształt tej kultury i jej odniesienia do polityki, ideologii, sztuki oraz tego, co kiedyś przesądziło i obecnie decyduje o jej kondycji, ambicjach i potencjale sprawczym. Niniejsza książka jest próbą sformułowania na nowo wielu pytań z tego fascynującego i mało rozpoznanego obszaru, wywodzących się z różnych perspektyw poznawczych i tradycji intelektualnych.

Selected approaches to environmental ethics in V4 countries

Barbora Baďurová — 2017-01-17

Many contemporary authors suggested that the ecological crisis is a crisis of values, precisely for that reason it is necessary to pay attention to the development of debate on environmental ethics. Environmental education and environmental research currently focuses often on the field of knowledge of natural sciences, but necessary to enrich it also in an ethical dimension, that is precisely the view of environmental ethics. Environmental ethics we might characterize as a field of practical ethics that deals with ethical relationship of human (especially as a moral agent) to nonhuman natural entities (for example, to other living beings, species, ecosystems, biotic communities, etc.) and tries to critically reflect the ecological crisis from philosophical and ethical point of view. The aim of the proceedings is to provide an overview of ideas and opinions of experts from V4 countries on contemporary issues of environmental ethics. The V4 countries share a similar socialist past, which has an impact on the perceived value of environment that is still underestimated by many and seen as a mere source of raw materials. The proceedings is trying to search interdisciplinary approach of experts dealing with environmental ethic and thus contribute to mutual enrichment and a new perspective on this area.

Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej

Anna Brożek — 2016-09-10

Słownik języka polskiego PWN odnotowuje m.in. trzy znaczenia słowa „fenomen”: (1) rzadkie, niezwykłe zjawisko; (2) osoba wyjątkowa, niezwykle uzdolniona; (3) fakt empiryczny będący punktem wyjścia badań naukowych. W tytule nie chodzi o „fenomen” w sensie drugim, chociaż do Szkoły Lwowsko-Warszawskiej należało wiele osób wyjątkowych i niezwykle uzdolnionych, do których z powodzeniem można odnosić słowo „fenomen” w tym sensie. Tytułowy zwrot „Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” sygnalizuje natomiast, z jednej strony, że książka zdaje sprawę z badań naukowych nad pewnym złożonym „faktem empirycznym” – nad pewną formacją intelektualną wraz z jej dorobkiem. Z drugiej strony tytuł wskazuje na rzadkość i niezwykłość Szkoły: to, że była ona fenomenem nie tylko w dziejach Polski, lecz także w dziejach kultury in toto.

Oto kilka faktów, które się na fenomen Szkoły – w tym drugim sensie – składają.

Za początek Szkoły przyjmuje się rok 1895, kiedy jej założyciel, Kazimierz Twardowski, przybył z Wiednia do Lwowa i już wkrótce wypromował pierwszych doktorów. Wśród wychowanków (doktorantów) Twardowskiego było ponad dwudziestu przyszłych profesorów tytularnych, którzy w dwudziestoleciu międzywojennym zajęli większość katedr filozofii, logiki i psychologii, ale oddziałali także na inne dyscypliny – takie jak literaturoznawstwo, muzykologia, filologia klasyczna etc.

Twardowski zmarł w 1938 roku, a za koniec Szkoły niektórzy przyjmują rok 1939 – istotnie II wojna światowa spowodowała spustoszenie w szeregach przedstawicieli Szkoły, a jeszcze silniejszy cios stanowił dla niej okres stalinizmu. Jednakże Kilka wybitnych postaci Szkoły – takich jak Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Czeżowski, Izydora Dąmbska, Tadeusz Kotarbiński, Stefan Swieżawski czy Władysław Tatarkiewicz – działało jeszcze wiele lat po wojnie, wychowując kolejne pokolenia w duchu właściwego Szkole antyirracjonalizmu. Wielu spośród autorów tekstów do niniejszego tomu to przedstawiciele młodszych pokoleń Szkoły Lwowsko-Warszawskiej sensu largo.

Spoiwem Szkoły był nie pewien zespół idei, który wyznawaliby jej członkowie, lecz pewne postulaty metodologiczne oraz pewien zestaw wartości, które były w Szkole akceptowane przez kolejne pokolenia. O tych postulatach metodologicznych i o tym zestawie wartości mówią szczegółowo autorzy tekstów tu zamieszczonych.

Ogromnemu wpływowi Szkoły na kulturę polską towarzyszyła recepcja wyników osiąganych przez jej członków za granicą. Naszym „towarem eksportowym” była szeroko rozumiana logika (logiki wielowartościowe i metalogika Łukasiewicza, gramatyka kategorialna Ajdukiewicza, koncepcja prawdy Tarskiego). Wiele osiągnięć członków Szkoły w innych dziedzinach zagranica odkrywa dla siebie dopiero dziś i wyniki te budzą podziw u tych, którzy się z nimi stykają. Ideą stojącą za powstaniem „Fenomenu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” była chęć ukazania Szkoły w jak najszerszej perspektywie, także przez pryzmat mniej znanych, choć ważnych postaci i osiągnięć.

Ze wstępu

Lekko nieodpowiedzialne i stronnicze wprowadzenie do filozofii analitycznej

Rafał Urbaniak — 2016-02-22

Niniejszy tekst nie jest monografią naukową. Raczej stanowić on będzie w miarę krótki opis (niektórych aspektów) tego, co uważam za kluczowe w rozwoju i naturze filozofii analitycznej. Opis ten będzie zawierał wiele uprzedzeń. Wybierać będę zagadnienia, które mnie interesują. Pomijać będę zagadnienia, o których wiem, ale mnie nie interesują. Pomijać też będę te, które mnie interesują, ale nie uważam ich za wystarczająco ogólne (lub ciekawe), żeby wzmiankować o nich we wprowadzeniu do filozofii analitycznej. Pomijać będę również zagadnienia, które są bardzo ważne, ale których w swojej niekompetencji nie dostrzegłem. Niestety, pomijać będę także te zagadnienia, o których chętnie bym napisał, gdybym miał na to czas, a książki nie trzeba było kiedyś skończyć.

Ocena zjawisk, o których będę mówił, również będzie czasami stronnicza. Ze względu na zamierzoną krótkość tekstu niekiedy będę tylko wygłaszał pewne oceny lub uogólnienia, nie uzasadniając ich szczegółowo. Czasami będzie tak dlatego, że pogląd potrafię uzasadnić, ale uzasadnienie byłoby zbyt szczegółowe, żeby umieszczać je we wprowadzeniu do filozofii analitycznej. Czasami będzie tak dlatego, że twierdzenia te stanowić będą raczej wyraz moich intuicji niż rezultat dłuższych i szczegółowych przemyśleń.

Uniwersytet – humanistyka – filozofia

Jolanta Prochowicz — 2015-12-01

Debata nad uniwersytetem – jego obecnym stanem, stojącymi za nim założeniami filozoficznymi, jak również obecnymi celami, nie dotyczy jedynie wąskiej grupy akademików zamkniętych w twierdzach skomplikowanych teoretycznych rozważań. Nie dotyczy także wyłącznie specjalistów pracujących w murach uniwersyteckich nad kolejnymi, coraz bardziej zaawansowanymi rozwiązaniami technicznymi. Znaczenie tej debaty jest znacznie głębsze. Rozważania odnoszące się do sposobu kształcenia oraz metod pracy w akademii, wiążą się z kształtem obecnego i przyszłego życia publicznego. Filozofowie, których poglądy są prezentowane w tej książce, zdają sobie sprawę z tego jak ważna jest ta dyskusja. Zadają pytania o konsekwencje przekształcania uniwersytetów w korporacje, znaczenia humanistyki i filozofii dla demokracji, rozważają w jaki sposób uprawiać te dziedziny we współczesnym uniwersytecie.

W poszukiwaniu moralnego charakteru

Artur Szutta — 2015-09-30

Tytuł książki W poszukiwaniu moralnego charakteru może nieco zwieść, sugerując, że jest to publikacja z zakresu edukacji moralnej, w której podane zostaną sposoby doskonalenia moralnego charakteru, między innymi poprzez doskonalenie cnót etycznych. Tymczasem jej problematyka jest bardziej podstawowa, ale o fundamentalnym znaczeniu dla moralnej edukacji. Jest to głos, a właściwie wielogłos w sporze o istnienie moralnego charakteru i jego trwałych dyspozycji, w dyskusji, która aktualnie toczy się na łamach najważniejszych filozoficznych czasopism. Ma charakter interdyscyplinarny, ponieważ jej inspiracją są badania empiryczne przeprowadzone w psychologii społecznej i kognitywnej. Uczestnikami tej dyskusji są sytuacjoniści, etycy będący pod dużym wpływem wyników badań we współczesnej psychologii moralności oraz zwolennicy etyki cnót, przeciw której sytuacjoniści skierowali ostrze swojej krytyki.

Filozofia i retoryka

Joanna Kiereś-Łach — 2015-06-19

Ponieważ Perelman nawiązuje do klasycznej retoryki Arystotelesa, uznając się za jej spadkobiercę, a zarazem reformatora, postawiono pytanie, na czym polega jego „nowa retoryka”. Wymagało to przede wszystkim przywołania i krytycznego rozstrzygnięcia problemu filozoficznego: realizm czy idealizm wraz z ich poznawczymi i kulturowymi konsekwencjami. Zdaniem Autorki dopiero w tej perspektywie można dorzecznie i racjonalnie odpowiedzieć na postawione w monografii pytanie. Propozycja Perelmana jest nie tyle modyfikacją myśli Arystotelesa, ile trafną polemiką autora „nowej retoryki” z tradycją idealizmu, a szczególnie z jej nurtem racjonalistycznym. Jest to bez wątpienia cenny poznawczo wkład w debatę nad retoryką, jednakże – jak się w rozprawie wykazuje – koncepcja Perelmana nie jest wolna od wielu dylematów.

Bez wątpienia doniosłym poznawczo dokonaniem jest klasyfikacja technik argumentacyjnych Perelmana, szczególnie przydatna w dziedzinie prawa. Osiągnięcie to jest rezultatem jego tytanicznej, rozległej i erudycyjnie bogatej pracy, jaką wykonał wraz ze swą współpracownicą Lucie Olbrechts-Tyteca. Zwłaszcza ten dział jego myśli można słusznie uznawać za ważny wkład Perelmana w teorię argumentacji, a także w praktykę retoryczną.

Monografia zawiera indeksy osobowy i rzeczowy oraz bogaty wykaz komentarzy do myśli Perelmana.

Technika a wartości

Rafał Lizut — 2014-12-01

Świat techniki otacza nas zewsząd. Tworzy warunki naszego życia w każdym jego aspekcie. Bez niej cywilizowane życie jest niewyobrażalne. Wielu z nas w ogóle umożliwia życie. Jednak ciągle mamy skłonność do traktowania tego skomplikowanego i wyrafinowanego technosystemu jako neutralne, podporządkowane nam narzędzie. Jeśli zaś w powieściach lub filmach science fiction napotykamy wizję techniki zgoła odmienną: jako bytu nieobojętnego, od którego człowiek jest uzależniony w swej egzystencji, mającego wewnętrzny dynamizm i rządzącego się swoimi prawami, walczącego z człowiekiem o wpływy i dominację, nawet zagrażającego bytowi ludzkości, traktujemy to jako licentia poetica lub – w najlepszym razie – prognozę, że dopiero jakaś przyszła technika, inteligentna i mająca rysy osobowe może tę wizję zrealizować. Tę fałszywą świadomość przekonująco podkopuje książka Rafała Lizuta „Technika a wartości. Spór o aksjologiczną neutralność artefaktów”. Zawiera ona pogłębioną analizę filozoficzną problemu nasycenia (w szczególności współczesnej) techniki wartościami, prowadzoną z dużą świadomością metodologiczną, ale i zajmująco, dociekliwie, z odwołaniem do licznych przykładów.