Uchodźczynie wojenne z Ukrainy. Dwa lata od inwazji
Słowa kluczowe:
uchodźcy wojenni, wojna, Ukraina, Polska, praktyki społeczne, zdrowie psychiczne, praca, relacje społeczne, jakość życia, Warunki życiowe, dzieciStreszczenie
Cechy demo-społeczne
W badanej zbiorowości kobiet 3/4 mieszkało przed wojną w dużych miastach (powyżej 500 tys.), na wsi zamieszkiwało tylko 6%. Większość uchodźczyń pochodzi z obwodu kijowskiego, charkowskiego, dniepropietrowskiego. Średnia wieku wynosi 44 lata. Prawie połowa badanych jest w wieku 35–44 lat (46%). Większość respondentek posiada wykształcenie wyższe (83%). Uchodźczynie wywodzą się z rodzin, które były dobrze sytuowane materialnie przed wybuchem wojny (65%).
Dzieci
Wśród badanych 66% jest zamężnych, do Polski przyjechało samodzielnie z dziećmi 53%. Spośród tych kobiet 38% ma jedno dziecko, 29% – dwoje dzieci. Ponad połowa przybyłych z matkami dzieci (58%) jest w wieku 10–18 lat. Do polskiej szkoły uczęszcza 47%, do ukraińskiej online 8%, do polskiej i ukraińskiej 27%, nie podejmuje edukacji nigdzie 18% dzieci.
Znajomość polskiego
Wśród respondentek 45% zna język polski, co piąta ankietowana rozumie polski, ale nie mówi. Aż 81% ankietowanych uczyło się języka polskiego. Aktualnie uczą się najczęściej na kursach prowadzonych przez fundacje, stowarzyszenia (45%) i samodzielnie (27%). Co istotne, nadal uczy się języka polskiego 57%.
Warunki życiowe
Większość badanych kobiet przebywa w Polsce od roku i dłużej (73%). Ponad połowa (52%) przed migracją wojenną nie była nigdy w Polsce. Większość – 3/4 zamieszkuje w Polsce w dużych miastach powyżej 500 tys. Aż 66% zamieszkuje w wynajętych przez siebie mieszkaniach, pokojach.
Jakość życia
Uchodźczynie najlepiej oceniły na skali (od 1 do 5) stan bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, transport miejski, edukację własną. Najniżej oceniono wynagrodzenie za pracę, sytuację finansową rodziny oraz pracę i opiekę zdrowotną.
Stosunki z Polakami
Większość uchodźczyń uważa, że miejscowa ludność ma do nich stosunek obojętny (43%) lub ciepły + bardzo ciepły (47%). Natomiast stosunek swój do miejscowej ludności respondentki oceniają jako neutralny (32%) oraz ciepły + bardzo ciepły (64%). Jest widoczna korelacja między oceną własnego stosunku do Polaków i Polaków wobec uchodźczyń.
Aż 42% respondentek uważa, że od czasu ich przyjazdu stosunek Polaków do nich pogorszył się, 1/3 nie zauważa żadnych zmian, a 1/3 trudno było sformułować ocenę na ten temat.
Problemy z adaptacją
Wśród dzieci uchodźczyń po przyjeździe do Polski u 1/3 nastąpiło pogorszenie samopoczucia i zachowania, mniej więcej podobny odsetek dzieci poprawił, zdaniem matek, swoje zachowanie. Wśród kobiet 62% mieszka w miejscowości, do której przyjechały. Pozostałe uchodźczynie zmieniły miejsce zamieszkania. Ponad połowa respondentek od czasu swojego pobytu w Polsce nie wyjeżdżała na Ukrainę.
Najbardziej uciążliwe i obciążające dla uchodźczyń są problemy związane z brakiem jasnych planów co do przyszłości (60%), rozłąka z bliskimi, którzy zostali w Ukrainie (60%), lęk o życie rodziny w Ukrainie (41%), brak odpowiednich środków finansowych na życie (40%), nieznajomość polskiego (35%).
Praca
Wśród badanych 52% pracowało. Nie pracowało ze względu na opiekę nad dzieckiem 16%. Większość kobiet pracowała w Polsce (63%), część pracowała zdalnie w Ukrainie (23%) bądź w innym kraju (8%). Wśród pracujących tylko 1/3 miała pracę zgodną z kwalifikacjami.
W grupie niepracujących co czwarta uchodźczyni poszukiwała aktywnie pracy, a 36% miało taki zamiar w najbliższej przyszłości.
Pytane o przeszkody w podjęciu pracy respondentki głównie wskazują na problemy językowe (77%), niskopłatną pracę (50%), nieuznanie dyplomu (41%), pracę poniżej kwalifikacji (38%).
Praktyki społeczne
W aktualnym miejscu zamieszkania uchodźczynie najczęściej uczestniczyły w kursach językowych (69%), w wydarzeniach kulturalnych (39%), grupach wsparcia (31%), w integracji w miejscu pracy (28%), w wolontariacie (28%).
Zdrowie psychiczne
Wśród badanych 44% może mieć zaburzenia lękowe mierzone skalą GAD-7. Objawy depresji diagnozowane skalą PHQ-9 ujawniało 45% (umiarkowaną i umiarkowanie ciężką depresję). Wysoki poziom stresu mierzony skalą PSS-10 miało 58%. Z pomocy psychologa korzystała 1/3 badanych. Co istotne, większość badanych kobiet stosuje aktywne strategie radzenia sobie ze stresem (68%) bądź zwraca się o radę i pomoc do innych (41%). Strategie zorientowane na zmianę emocji poprzez zajmowanie się innymi rzeczami odwracającymi uwagę stosowało 45%, co trzecia badana pociesza się, że mogłoby być gorzej, co czwarta respondentka modli się, a co piąta zażywa środki uspokajające.
Najbardziej obciążająca dla zdrowia psychicznego badanych jest niemożność planowania przyszłości (75%), niepewność wynikająca z braku wiedzy na temat daty zakończenia wojny, brak kontaktów z rodziną (51%), brak pracy zgodnej z kwalifikacjami (49%).
Plany na przyszłość
Wrócić do Ukrainy zamierza 42%, zostać w Polsce na stałe lub przez jakiś czas – 47%. Pytano też uchodźczynie, co mogłoby sprawić, aby wróciły na Ukrainę. Najczęściej wymieniano zakończenie wojny (67%), zakończenie działań wojennych i nalotów (43%), dobrze płatną pracę w Ukrainie (38%), likwidację korupcji (31%), miłość do Ukrainy (31%), wyższy poziom życia w Ukrainie (28%), chęć życia i rozwoju w Ukrainie (27%).
Powrót do Ukrainy jest blokowany przez brak warunków do bezpiecznego życia (80%), brak dobrze płatnej pracy w Ukrainie (32%), przez to, że respondentki mają lepsze warunki bytowe w Polsce (19%), oraz przez posiadanie płatnej pracy (13%).
Co się zmieniło między 2022 a 2023 r.
Mimo że badania nie miały charakteru panelowego, można je potraktować jako przykład badania trackingowego, tj. badania tej samej zbiorowości w dwóch momentach czasowych.
Po pierwsze, trudniej było nakłonić uchodźczynie do badań niż rok wcześniej, co może wynikać ze zmęczenia wypełnianiem wciąż nowych ankiet oraz z braku czasu, złej kondycji psychicznej.
Po drugie, badania spełniły swoją funkcję jako replikacja i potwierdziły główne parametry uchodźczyń przybyłych do Polski w zakresie statusu, miejsca zamieszkania, wykształcenia. Identycznie jak w pierwszych badaniach, mieliśmy w próbie głównie reprezentantki ukraińskiej klasy średniej.
Po trzecie, widoczne są formy integracji z polskim społeczeństwem. Więcej uchodźczyń posługuje się językiem polskim, zdecydowana większość mieszka w wynajmowanym przez siebie mieszkaniu, częściej mają one pracę oraz częściej zamierzają zostać w Polsce.
Po czwarte, widoczne są zaburzenia zdrowia psychicznego i dobrostanu uchodźczyń, co potwierdza prowadzona diagnoza (w pierwszych badaniach 3/4 miało symptomy PTSD mierzone skalą RHS-15). Z jednej strony są to efekty traumy wojennej, z drugiej strony negatywny wpływ mają brak możliwości planowania, życie w swoistym „międzyczasie” oraz problemy, jakie się pojawiają w związku z aktualną sytuacją życiową.
Bibliografia
Babbie, E. (2023). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN.
Batorski, D., Olcoń-Kubicka, M. (2006). Prowadzenie badań przez internet – podstawowe zagadnienia metodologiczne. Studia Socjologiczne, 3, 99–132.
Biernath, M. (2008). Różnorodność integracji. Wymiary i mechanizmy procesu integracji. W: A. Grzymała-Kazłowska, S. Łodziński (red.). Problemy integracji imigrantów. Koncepcje, badania, polityki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Błuszkowski, J. (2003). Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Studium socjologiczno-politologiczne. Warszawa: Elipsa.
Bourdieu, P. (2022). Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Scholar.
Brzeziński, J. (1997). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN
Brzeziński, J. (2011). Wprowadzenie. W: J. Brzeziński (red.). Metodologia badań społecznych. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Brzozowski, J., Pędziwiatr, K. (2014). Analiza procesu integracji imigrantów w Małopolsce. W: E. Pindel (red.). Imigranci w Małopolsce. Między integracją, asymilacją, separacją, marginalizacją. Kraków: Akademia Ignacjanum w Krakowie.
Centrone, M.R., Gromada, A., Posylnyi, I. (2023). Badanie subiektywnego dobrostanu dzieci i młodzieży mieszkających w Polsce w obliczu wojny w Ukrainie. UNICEF. Pobrane z: https://www.unicef.org/eca/media/32336/file/Raport%20%E2%80%9EBez%20w%C4%85tpienia%20jest%20tu%20fajnie;%20ale%20prawdziwy%20dom,%20to%20w%C5%82asny%20dom...%E2%80%9D.pdf (28.02.2024).
Cohen, S., Kamarck, T., Mermelstein, R. (1983). A global measure of perceived stress. J Health Soc Beh, 24(4), 385–396.
Czapiński, J., Panek, T. (red.). (2015). Diagnoza Społeczna. Rada Monitoringu Społecznego. Pobrane z: http://www.diagnoza.com/ (27.02.2024).
Długosz, P. (2022). Social reactions of the residents of Lublin and Rzeszów to the refugee crisis after the outbreak of war in Ukraine. W: L. Buller (ed.). Security in Crisis Situations in the Border Regions of Poland and Ukraine: Scientific Papers of the International Scienfific Conference. Lublin: Bonus Liber Sp. z o.o.
Długosz, P. (2022a). Trauma wojenna ukraińskich uchodźców przebywających w Polsce. Studia Polityczne, 4, 15–44. DOI:10.35757/STP.2022.50.4.05.
Długosz, P. (2023). War trauma and strategies for coping with stress among Ukrainian refugees staying in Poland. J Migr Health, 8, 100196. https://doi.org/10.1016/j.jmh.2023.100196 (27.02.2024).
Długosz, P., Izdebska-Długosz, D. (2023). Polskie społeczeństwo wobec uchodźców wojennych z Ukrainy. Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, Online First. DOI: 10.4467/25444972SMPP.23.023.18935.
Długosz, P., Kryvachuk, L., Izdebska-Długosz, D. (2022). Uchodźcy wojenni z Ukrainy. Życie w Polsce i plany na przyszłość. Lublin: Academicon.
Gębal, P.E. (2016). Interkomprehensja, strategie migracyjne i nauczanie języków obcych. W: E. Lipińska, A. Seretny (red.). Tłumaczenie dydaktyczne w nowoczesnym nauczaniu językowym. Kraków: Universitas.
Giddens, A. (2005). Socjologia. Warszawa: PWN.
Grzymała-Kazłowska, A. (2008). „Integracja” – próba rekonstrukcji pojęcia. W: A. Grzymała-Kazłowska, S. Łodziński (red.). Problemy integracji imigrantów. Koncepcje, badania, polityki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Grzymała-Kazłowska, A., Łodziński, S. (2008). Zakończenie. W: A. Grzymała-Kazłowska, S. Łodziński (red.). Problemy integracji imigrantów. Koncepcje, badania, polityki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Heckmann, F. (2006). Integration and integration policies: IMISCOE network feasibility study. European Forum for Migration Studies. http://www.efms.uni-bamberg.de/pdf/INTPOL%20Final%20Paper.pdf (27.02.2024).
Heszen, I. (2013). Psychologia stresu. Warszawa: PWN.
Izdebska-Długosz, D. (2022). Uchodźcy z Ukrainy w Polsce – znajomość polszczyzny, plany na przyszłość, nauka języka. W: S. Butko, M. Gębka-Wolak (red.). Polsko-ukraińskie spotkania językowe. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Jain, N. et al. (2022). War psychiatry: identifying and managing the neuropsychiatric consequences of armed conflicts. J Prim Care Community Health, 13. DOI: 10.1177/21501319221106625.
Jawaid, A., Gomolka, M., Timmer, A. (2022). Neuroscience of trauma and the Russian invasion of Ukraine. Nat Hum Behav, 6, 748–749. https://doi.org/10.1038/s41562-022-01344-4 (28.02.2024).
Kokoszka, A., Jastrzębski, A., Obrębski, M. (2016). Ocena psychometrycznych właściwości polskiej wersji Kwestionariusza Zdrowia Pacjenta-9 dla osób dorosłych. Psychiatry, 13(4), 187–193.
Konwencja dotycząca statusu uchodźców, sporządzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz.U. 1991 nr 119 poz. 515).
Kurcz, Z. (2022). Od narodowości do mniejszości narodowych w Polsce. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kroenke, K., Spitzer, R.L.,Williams, J.B.W. (2001). The PHQ-9: Validity of a brief depression severity measure. J Gen Intern Med, 16, 606–613.
Górny, A. (2023). Potrzeby osób doświadczających przymusowej migracji z Ukrainy, CMR Spotlight, 12(57). Pobrane z: https://www.migracje.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/01/Spotlight-DECEMBER-2023-.pdf (5.03.2024).
Nowy dom czy chwilowy azyl? (2022). Warszawa: Centrum Analiz i Badań UMP. Pobrane z: https://metropolie.pl/artykul/nowy-dom-czy-chwilowy-azyl-raport-ump-1 (28.02.2024).
Lazarus, R., Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal and Coping. New York: Springer.
Lee, E. (1966). A Theory of Migration. Demography, 3(1).
Nowak, S. (2007). Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN.
Łosiak, W. (2008). Psychologia stresu. Warszawa: WAiP
Omyła-Rudzka, M. (2022). Zaufanie społeczne. Warszawa: CBOS.
Orwid, M. (2007). Trauma. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Polacy i Ukraińcy – wyzwania integracji uchodźców. (2023). Warszawa: Polski Instytut Ekonomiczny. Pobrane z: https://pie.net.pl/80-proc-uchodzcow-z-ukrainy-widzi-pozytywny-stosunek-polakow-do-nich/ (28.02.2024).
Sawicka, M. (2019). Pogardzający i pogardzani. W: M. Marody i in. Społeczeństwo na zakręcie. Zmiany postaw i wartości Polaków w latach 1990–2018. Warszawa: Scholar.
Scovil, J. (2023). O wojnie w Ukrainie i scenariuszach jej rozwoju. Warszawa: CBOS.
Scovil, J. (2024). Ukraińcy o swoim życiu w Polsce. Warszawa: CBOS.
Spitzer, R.L., Kroenke, K., Williams, J.B., Löwe, B.A. (2006). A brief measure for assessing generalized anxiety disorder: The GAD-7. Arch Intern Med, 166, 1092–1097.
Staniszewski, R. (2023). Społeczna percepcja uchodźców z Ukrainy, migrantów oraz działań podejmowanych przez polskie państwo. Warszawa: WNPiSM UW. DOI: 10.13140/RG.2.2.33293.31200.
Stefańska, R. (2008). Między multikulturalizmem a asymilacją? Polityki integracyjne w Europie. W: A. Grzymała-Kazłowska, S. Łodziński (red.). Problemy integracji imigrantów. Koncepcje, badania, polityki. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Straż Graniczna [@Straz_Graniczna]. (2024). Pobrane z: https://twitter.com/Straz_Graniczna (28.02.2024).
Sytuacja życiowa i ekonomiczna migrantów z Ukrainy w Polsce w 2023 roku. (2023). Warszawa: NBP. Pobrane z: https://nbp.pl/sytuacja-zyciowa-i-ekonomiczna-migrantow-z-ukrainy-w-polsce-w-2023-r/ (28.02.2024).
Szczepanik, M. (2024). Zmniejsza się poparcie Polaków dla uchodźców z Ukrainy. FORSAL.PL. Pobrane z: https://forsal.pl/gospodarka/aktualnosci/artykuly/9441346,zmniejsza-sie-poparcie-polakow-dla-uchodzcow-z-ukrainy-badanie.html (5.03.2024).
Sztompka, P. (2002). Socjologia. Kraków: Znak.
Sztompka, P. (2005). Socjologia zmian społecznych. Kraków: Znak.
Sztompka, P. (2007). Zaufanie. Kraków: Znak.
Sztompka, P. (2020). Słownik socjologiczny. 1000 pojęć. Kraków: Horyzont Znak.
Uchodźcy z Ukrainy w Polsce. Wyzwania i potencjał integracji. (2022). Warszawa: Monitor Deloitte.
Uchodźca czy migrant? Tłumaczymy różnice i wyjaśniamy ich sens. (2023). UNHCR. Pobrane z: https://www.unhcr.org/pl/365-plwiadomosci2016uchodzca-czy-migrant-tlumaczymy-roznice-i-wyjasniamy-ich-sens-html.html (28.02.2024).
Uchodźcy z Ukrainy zarejestrowani w Polsce. (2023). UNHCR. Pobrane z: https://app.powerbi.com/view?r=eyJrIjoiOGEzMDIxY2ItMGMxOS00OWU4LWIwODUtODRiNjE3N2I4OGM1IiwidCI6ImU1YzM3OTgxLTY2NjQtNDEzNC04YTBjLTY1NDNkMmFmODBiZSIsImMiOjh9 (28.02.2024).
Ukraine Situation: Refugees from Ukraine across Europe – 2024-02-02. (2024). Portal Danych Operacyjnych. Pobrane z: https://data.unhcr.org/en/documents/details/92974 (28.02.2024).
Ukrainians Abroad. YOUkraina by Factum Group. (2023). Special Edition: Research on Ukrainian Refugees. FACTUM. Pobrane z: https://factum-ua.com/reports.html (28.02.2024).
Wojciszke, B. (2022). Psychologia społeczna. Warszawa: Scholar.
Zyzik, R., Baszczak, Ł., Rozbicka, I., Wielechowski, M. (2023). Uchodźcy z Ukrainy na polskim rynku pracy: możliwości i przeszkody. Warszawa: Polski Instytut Ekonomiczny.
Біженці з України: хто вони, скільки їх та як їх повернути? Фінальний звіт. (2023). ЦЕС. Pobrane z: https://ces.org.ua/refugees-from-ukraine-ukr-final-report (28.02.2024).
Вельдбрехт, О.О., Тавровецька, Н.І. (2022). Шкала сприйнятого стресу (PSS-10): адаптація та апробація в умовах війни. ПРОБЛЕМИ СУЧАСНОЇ ПСИХОЛОГІЇ, 2, 16–27.
Рік повномасштабної війни в Україні: думки, переживання, дії. (2023). Cedos. Pobrane z: https://cedos.org.ua/researches/rik-povnomasshtabnoyi-vijny-v-ukrayini-dumky-perezhyvannya-diyi/ (28.02.2024).
Сологуб, І. (2023). Повернутися чи залишитися? Які чинники впливають на рішення українських біженців. Вокс Україна. https://voxukraine.org/povernutysya-chy-zalyshytysya-yaki-chynnyky-vplyvayut-na-rishennya-ukrayinskyh-bizhentsiv?fbclid=IwAR2QS8Ko5h9-QGXcySNxm209QirvDHMd4CcbHJp_IUqnXZJfUMEuKEpRo_M (28.02.2024).
Pobrania
Opublikowane
3 kwietnia 2024
Kategorie
Prawa autorskie (c) 2024 Wydawnictwo Academicon
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Szczegóły dotyczące monografii
ISBN-13 (15)
9788367833110
Data pierwszego wydania (11)
2024-04-03
