Humanizm – stracona idea

Autorzy

Sabina Kruszyńska
Uniwersytet Gdański
https://orcid.org/0000-0002-5586-8056

Słowa kluczowe:

humanizm, humanizm renesansowy, humanizm grecki, uniwersalizm, humanizm średniowieczny, chrześcijaństwo, Erazm z Rotterdamu, marksizm, egzystencjalizm, transhumaznim, posthumanizm, nowy humanizm, antybarbaryzm, psychoanaliza, barbarzyństwo, społeczeństwo, człowiek, miłość

Streszczenie

Idea humanizmu jest w kulturze europejskiej ideą żywotną, a jednocześnie obarczoną z jednej strony wieloznacznością, a z drugiej – wielością rozwinięć filozoficznych i światopoglądowych. Autorka książki przedstawia rzeczoną wieloznaczność i wielość, proponując swój klucz interpretacyjny, który pozwala wyłonić najistotniejsze treści z tak niejednolitego i zmiennego pojęcia, oddzielić humanizm ideologiczny od humanizmu filozoficznego oraz rozwiać żywione dotąd nadzieje na odnowienie się idei humanizmu jako humanizmu klasycznego. Następnie omawia współczesne filozoficzne wersje humanizmów antymetafizycznych, ukazując, jak otwierała się intelektualna przestrzeń dla transhumanizmu i antyhumanizmu. Twierdzi, że problem „humanizm” należy dziś przeformułować na problem „antybarbaryzm” i proponuje oryginalne rozumienie zarówno barbaryzmu, jak i jego przeciwieństwa – antybarbaryzmu inspirowane m.in. myślą francuskiego fenomenologa, Michela Henry’ego. Pokazuje także przykłady humanizmów filozoficznych, które wytyczają drogę ku tak pojmowanemu antybarbaryzmowi.

Biogram autora

Sabina Kruszyńska - Uniwersytet Gdański

Uzyskała tytuł profesora filozofii w 2013 roku. Obecnie jest profesorem emerytowanym Uniwersytetu Gdańskiego. Pracowała w Instytucie Filozofii UG kierując Zakładem Historii Filozofii Nowożytnej. Obszar badań obejmuje nowożytną i współczesną filozofię francuską, filozofię kultury, filozofię religii, historię idei. Opublikowała między innymi książki:  o filozofii religii Benjamina Constanta (i przetłumaczyła dla serii Klasycy Filozofii PWN dzieło „O religii”  tegoż autora), o  filozoficznych wyznaniach niewiary w nowożytnej myśli francuskiej, o fenomenologii radykalnej Michela Henry’ego. Współautorka i redaktorka wielu innych monografii, autorka licznych artykułów, kierująca projektami badawczymi, organizatorka seminariów badawczych, doświadczony nauczyciel akademicki, członkini kilku towarzystw naukowych polskich i międzynarodowych.

Bibliografia

Armada, P. (2019). Humanizm jako realizm. Trzy szkice wokół myśli Paula Elmera More’a i Irvinga Babbitta. Kraków: Fundacja Lethe.

Babey, S. (2011). La haine de Dieu. Essai. Perpignan: Artège.

Berthelot, K. (2006). Le monothèisme peut-il être humaniste?. Paris: Fayard.

Bidar, A. (2014). Histoire de l’humanisme en Occident. Paris: Armand Colin.

Bocheński, J.M. (1987). Sto zabobonów: krótki filozoficzny słownik zabobonów. Paryż: Instytut Literacki.

Brague, R. (2015). Le Règne de l’homme. Genèse et échec du projet moderne. Paris: Gallimard; polskie wydanie (2020). Królestwo człowieka. Geneza i klęska projektu nowożytnego, tłum. W. Dłuski. Warszawa: Teologia Polityczna.

Brague, R. (2013). L’humanisme est-il en voie de disparation? Cités, 3(55).

Brague, R. (2014). Prawo Boga. Filozoficzna historia przymierza, tłum. A. Wodzyńska, A. Kocot. Warszawa: Teologia Polityczna.

Chateauraynaud, F., Doury, M., Trabal, P., Debaz, J., Quet, M., Tseronis A. (2012). Chimères nanobiotechnologiques et post-humanité. Promesses et prophéties dans les controverses autour des nanosciences et des nanotechnologie. Pobrane z: https://hal.parisnanterre.fr/hal-03033606/document (dostęp: 18.10.2021).

Cieński, M. (2009–2010). Oświeceniowe humanitas. Tradycja, modernizacja, nowe wartości. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Delbos, C. (2012). Humanisme, Lumières et franc-maçonneirie. Paris: Editions Detrad aVs.

Derrida, J. (1992). Kres człowieka, tłum. P. Pieniążek. W: tegoż. Pismo filozofii, opr. B. Banasiak. Kraków: Inter Esse.

Descartes, R. (1958). Medytacje o pierwszej filozofii, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie. Warszawa: PWN.

Descombes, V. (1996). To samo i inne. Czterdzieści pięć lat filozofii francuskiej (1933–1978), tłum. B. Banasiak, K. Matuszewski. Warszawa: Spacja.

Domański, J. (1982). Początki humanizmu. Warszawa: Wydawnictwo PAN.

Domański, J. (2001). Erazm i filozofia. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Domański, J. (2009–2010). Paideia Platona i humanitas Cycerona. Perspektywa antropologiczna. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Dorthe, G. (2019). Malédiction des objets absents. Explorations épistémiques, politiques et écologiques du mouvement transhumaniste par un chercher embarqué, thèse de doctorat présentée à la Faculté de géosciences et de l’environnement de l’Université de Lausanne. Pobrane z: www.academia.edu/24400037/Malédiction_des_objets_absents (dostęp: 14.10.2021).

Dybel, P. (2009–2010). Wiek XX. Czy kryzys idei humanitas?, W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 2. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II (2005). Przygot. do dr. zespół pod kier. S. Małysiaka. Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława B.M. Archidiecezji Krakowskiej.

Ferry, L., Gauchet M. (2004). Le religieux après la religion. Paris: Grasset.

Ferry, L. (2016). La révolution transhumaniste. Comment la technomédecine et l’uberisation du monde vont bouleverser nos vies. Paris: Plon.

Ferry, L. (1996). L’homme-Dieu ou le sens de la vie. Paris: Grasset; wyd. polskie (1998): Człowiek-Bóg, czyli o sensie życia, tłum. A. i H. Miś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Fromm, E. (1973). O sztuce miłości, tłum. A. Bogdański. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Fromm, E., Zdrowe społeczeństwo, tłum. A. Tanalska-Dulęba. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Gałkowski, S. (2012). Barbarzyńcy i obywatele. Myślenie polityczne wobec wartości. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Gilson, É. (1956). Heloiza i Abelard. Średniowieczne początki humanizmu, tłum. A. Podsiad. Warszawa: PAX.

Hayles, K. (1999). How We Became Posthuman. Virtual Bodies in Cybernetics, Literature and Informatics. Chicago: University of Chicago Press.

Heidegger, M. (1977). Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, tłum. K. Michalski, K. Pomian, M.J. Siemek, J. Tischner, K. Wolicki. Warszawa: Czytelnik.

Heidegger, M. (1994). Bycie i czas, tłum. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Heitz, J.-M. (2013). Pour une humanisme critique. Pobrane z: https://www.cairn.info/revue-humanisme-et-entreprise-2013-2-page-1.htm (dostęp: 18.10.2021).

Henry, M. (2003). Eux en moi: une phénoménologie. W: tegoż, Phénoménologie de la vie, t. 1. Paris: PUF.

Henry, M. (2004). La question de la vie et de la culture dans la perspective d’une phénoménologie radical. W: tegoż, Phénoménologie de la vie, t. IV. Paris: PUF.

Henry, M. (2008). La barbarie. Paris: Quadrige/PUF.

Henry, M. (2010). Słowa Chrystusa, tłum. K. Mrówka. Tarnów: Wydawnictwo Biblos.

Henry, M. (2012). Wcielenie. Filozofia ciała, tłum. M. Frankiewicz, D. Adamski. Kraków: Wydawnictwo Homini.

Gray, J.N. (1995). Enlightenment’s Wake. Politics and Culture at the Close of the Modern Age. London–New York: Routledge.

Jaeger, W. (2001). Paideia. Formowanie człowieka greckiego, tłum. H. Bednarek, M. Plezia. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Jan Paweł II (2005). Dives in misericordia. W: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 102. Kraków: Znak.

Jędraszewski, M. (2004). Wybrać większą wolność. Karol Wojtyła o człowieku. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.

Jedynak, S. (1969). O humanizmie przed Protagorasem (w kręgu Delf). W: Z. Augustynek (red.), Humanizm socjalistyczny. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych” z okazji 25-lecia PRL. Warszawa: PWN.

Jousset-Couturier, B. (2016). Le Transhumanisme. Faut-il avoir peur de l’avenir?, Paris: Eyrolles.

Kalinowska, M. (2009–2010). Antropologia romantyczna a idee antropologii humanistycznej. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Kałużny, D. (2017). Lévinas, Derrida i eschatoteleologia człowieka. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, 6(I). Pobrane z: www.filozofiapubliczna.amu.edu.pl (dostęp: 18.10.2021).

Kliszcz, A. (2009). Homo – humanista – humanizm. Humanizm w źródłach słownikowych. W: A. Borowski (red.), Humanizm. Historie pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Kruszyńska, S. (2018). Kulturalny barbarzyńca. Fenomenologia radykalna Michela Henry’ego jako filozofia sztuki życia. Kraków: Universitas.

Kuczyńska, A. (1969). Humanizm renesansowy: antynomia jednostki i społeczeństwa. W: Z. Augustynek (red.), Humanizm socjalistyczny. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych” z okazji 25-lecia PRL. Warszawa: PWN.

Le Dévédec, N. (2015). La société de l’amélioration. La perfectibilité humaine des Lumières au transhumanisme. Montreal: Liber Canada.

Łempicki, S. (1992). Renesans i humanizm w Polsce. W: tegoż, Wiek złoty i czasy romantyzmu w Polsce (wybór i oprac. J. Starnawski). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Lévinas, E., Antyhumanizm i edukacja, w: tegoż, Trudna wolność. Eseje o judaizmie, tłum. A. Kuryś, Gdynia 1991.

Lévinas, E. (1991). O hebrajski humanizm. W: tegoż, Trudna wolność. Eseje o judaizmie, tłum. A. Kuryś. Gdynia: Atext.

Lorrain, J.-L., Raul D. (2003–2004). Nanosciences et progrès médical, rapport d’information nr 298. Pobrane z: https://www.senat.fr/rap/r03-293/r03-293_mono.html (dostęp: 14.10.2021).

Maritain, J. (1946). Humanizm integralny: zagadnienia doczesne i duchowe nowego świata chrześcijańskiego. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”.

Maritain, J. (1988). Pisma filozoficzne, tłum. J. Fenrychowa. Kraków: Znak.

Maritain, J. (2005). Trzej reformatorzy: Luter, Descartes, Rousseau, tłum. K. Michalski. Warszawa: Fronda.

Masłowski, M. (2009–2010). Humanistyczna problematyka przełomu antropologicznego. Okres romantyzmu. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Mattéi, J.-F. (2015). L’homme dévasté. Essai sur la déconstruction de la culture. Paris: Grasset.

Nowak, L. (1969). Uwagi o sensowności problemów światopoglądowych. W: Z. Augustynek (red.), Humanizm socjalistyczny. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych” z okazji 25-lecia PRL. Warszawa:PWN.

Nowicka-Jeżowa, A. (2009–2010). Nurty humanistyczne w kulturze polskiej. Perspektywy historii idei. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Paczoska, E. (2009–2010). Dekonstrukcje i integracje. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Pawlak, W. (2009–2010). Z dziejów pojęcia humanitas. W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Picchio, r. (1999). „Dworzanin” według Łukasza Górnickiego, tłum. H. Krzyżanowski (s. 194–213). W: tegoż, Studia z filologii słowiańskiej i polskiej. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Picker, E. (2002). Menschenwürde und Menschenleben. Das Auseinanderdriften zweier fundamentaler Werte als Ausdruck der wachsenden Relativierung des Menschen. Stuttgart: Klett-Cotta.

Picker, E. (2007). Godność człowieka a życie ludzkie. Rozbrat dwóch fundamentalnych wartości jako wyraz narastającej relatywizacji człowieka, tłum. J. Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (1971). Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.

Popow, S. (1979). Socjalizm i humanizm, tłum. J.M. Skrzypkowa. Warszawa: Książka i Wiedza.

Possenti, V. (2004). Filozofia i wiara, tłum. K. Kubis. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Reale, G. (2008). Karol Wojtyła. Pielgrzym Absolutu, tłum. M. Gajda. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II.

Renaut, A. (1989). L’ ère de l’individu. Contribution à une histoire de la subjectivité. Paris: Gallimard.

Saliceti, C. (2004). L’Humanisme a-t-il un Avenir?, Paris: Éd. Dervy.

Sarnowski, S. (1969). Chrześcijaństwo, humanizm – dialog. W: Z. Augustynek (red.), Humanizm socjalistyczny. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych” z okazji 25-lecia PRL. Warszawa: PWN.

Sartre, J.-P. (1998). Egzystencjalizm jest humanizmem, tłum. J. Krajewski, K. Szeżyńska- Maćkowiak. Warszawa: Muza.

Schaff, A. (1949). Pogadanki o materializmie historycznym. Warszawa: Książka i Wiedza.

Schaff, A. (2012). Humanizm ekumeniczny. Warszawa: Kto jest Kim.

Singer, P. (1979). Practical Ethics. Cambridge: Cambridge University Press.

Singer, P. (1994). Praktische Ethik. Stuttgart: Reclam Verlag.

Sinko, T. (1960). Od filantropii do humanitaryzmu i humanizmu. Warszawa: PAX.

Spranger, E. (1927). Aufruf an die Philologie, s. 7. W: tegoż, Der gegenwärtige Stand der Geisteswissenschaften und die Schule. Leipzig: Teubner.

Todorov, T. (2003). Ogród niedoskonały. Myśl humanistyczna we Francji, tłum. H. Abramowicz, J.M. Kłoczowski. Warszawa: Czytelnik.

Ullmann, W. (1985). Średniowieczne korzenie renesansowego humanizmu, tłum. J. Mach. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Urbankowski, B. (1969). Mieszczański humanizm na progu ciemności. W: Z. Augustynek (red.), Humanizm socjalistyczny, Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych” z okazji 25-lecia PRL. Warszawa: PWN.

Wojtyła, K. (1982). Miłość i odpowiedzialność. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.

Wojtyła, K. (2006). Pamięć i tożsamość. Kraków: Znak.

Woleński, J. (2008). Wartości: między filozofią a doświadczeniem potocznym. Pobrane z: www.humanizm.net.pl/wolenski2.htm (dostęp: 14.10.2021).

Woleński, J. (2016). Wykłady o naturalizmie. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Woleński, J. (2021). Humanizm i racjonalizm. Pobrane z: www.humanizm.net.pl/hirwolenski.html (dostęp: 18.10.2021).

Okładka książki Humanizm - stracona idea

Opublikowane

14 grudnia 2021

Kategorie

Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Książka drukowana

Książka drukowana

Co-publisher's ISBN-13 (24)

978-83-62475-84-1

Data publikacji wersji drukowanej (19)

2021-12-30

Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Ebook

Ebook

Co-publisher's ISBN-13 (24)

978-83-62475-88-9

Data pierwszego wydania (11)

2021-12-14