Adam ze Świętego Wiktora „Sekwencje”
Słowa kluczowe:
Adam ze Świętego Wiktora, sekwencje, poezja liturgiczna, literatura łacińska, średniowiecze, wiktoryniStreszczenie
Wydawnictwo niniejsze uprzystępnia polskiemu czytelnikowi dziedzictwo Adama ze Świętego Wiktora (1 poł. XII w.), genialnego teologa, poety i muzyka, autora w literaturze polskiej dotąd właściwie nieobecnego. Dziedzictwo to stanowi – jak się obecnie uważa, choć zagadnienie wciąż jest dyskutowane – pięćdziesiąt osiem sekwencji na różne dni roku liturgicznego. Warto podkreślić, iż utwory skomponowane przez Adama pochodzą z okresu, kiedy gatunek sekwencji przeżywał swój szczytowy rozwój (stulecie XII). Zasadniczą część książki wypełniają zatem teksty Adamowych sekwencji: umieszczono tutaj równolegle dwie wersje tekstowe tych utworów, oryginalną łacińską i tłumaczoną polską. Przekładów dokonał zespół translatorski w składzie: Tadeusz Gacia, Łukasz Libowski, Marta Helena Nowak, Agnieszka Strycharczuk, Adam Wilczyński i Piotr Wilk, jaki w roku akademickim 2021/2022 ukonstytuował się przy Katedrze Filologii Łacińskiej w Instytucie Literaturoznawstwa na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Odnośnie do przekładu trzeba zaznaczyć, że w miarę możliwości starano się, by był on metryczny – niektóre sekwencje w całości udało się spolszczyć metrycznie. Tłumaczenia opatrzone zostały również zwięzłymi przypisami, przede wszystkim identyfikującymi odwołania czy nawiązania do konkretnych fragmentów Pisma Świętego. Książkę dopełnia obszerne wprowadzenie. Jest ono dwuczęściowe. Stanowiący je tekst pierwszy pt. Adam ze Świętego Wiktora i jego dorobek poetycki – tekst ten napisała Agnieszka Strycharczuk – z jednej strony przedstawia postać Adama, kontekst jego życia i twórczości, z drugiej zaś strony przybliża problematykę związaną z gatunkiem sekwencji oraz z sekwencjami, których autorstwo przypisuje się Adamowi. Natomiast w drugim tekście wprowadzającym pt. Harmonia między wszystkim i wszystkimi. Ewokacje, drukowanym w publikacji zarówno w wersji oryginalnej francuskiej, jak i w polskim przekładzie – pióra Patrice’a Sicarda – zaprezentowane zostały główne „tematy, które «zamieszkiwały» duszę kantora Adama” i które w konsekwencji „zamieszkały” i „zamieszkują” także w jego poezji. Tym samym tekst Sicarda okazuje się znakomitą introdukcją w wewnętrzny świat Adamowych sekwencji. Wydawnictwo zamyka bibliografia, w której wyliczono prace, do jakich można sięgać, prowadząc badania nad sekwencjami Adama, a ponadto indeksy rzeczowy, biblijny i osobowy.
Bibliografia
I. Edycje sekwencji Adama ze Świętego Wiktora (w porządku chronologicznym)
Adami a Sancto Victore „Sequentiae”, w: Patrologia Latina, red. J.P. Migne, t. 196, Parisiis 1855, kol. 1423–1534.
Gautier L., Œuvres Poétiques d’Adam de Saint-Victor, t. 1–3, Paris 1858–1859.
Wrangham D.S., The Liturgical Poetry of Adam of St. Victor – From the Text of Gautier with translations Into English in the Original Metres and Short Explanatory Notes, t. 1–3, London 1881.
Misset E., Aubry P., Les Proses d’Adam de Saint-Victor. Texte Et Musique, Précédées d’une Étude Critique, Paris 1900.
Blume C., Bannister H.M., Liturgische Prosen des Übergangsstiles und der zweiten Epoche: insbesondere die dem Adam von Sanct Victor zugeschrieben, Analecta Hymnica Medii Aevi 54, Leipzig 1915.
Vecchi G., Adamo di San Vittore. Liriche sacre, Bologna 1953.
Wellner F., Adam von Sankt Viktor. Sämtliche Sequenzen. Lateinisch und Deutsch, München 1955.
Jollès B., Quatorze proses du XIIe siècle à la louange de Marie, Sous la Règle de Saint Augustin 1, Turnhout 1994.
Grosfillier J., Les séquences d’Adam de Saint-Victor. Étude littéraire (poétique et rhétorique), textes et traducions, commentaires, Bibliotheca Victorina 20, Turnhout 2008.
Mousseau J., Adam of Saint-Victor. Sequences, Dallas Medieval Texts and Translations 18, Paris–Leuven–Walpole 2013.
II. Studia i opracowania poświęcone sekwencjom Adama ze Świętego Wiktora oraz innym sekwencjom wiktoryńskim
Adami a Sancto Victore „Sequentiae”, w: Patrologia Latina, red. J.P. Migne, t. 196, Parisiis 1855, kol. 1423–1534.
Adamus a Sancto Victore. Notitia ab auctore perantiquo scripta, w: Patrologia Latina, red. J.P. Migne, t. 196, Parisiis 1855, kol. 1421–1422.
Becket A., Joseph J., Adam of St. Victor, w: The Catholic Encyclopedia, t. 1, New York 1907, http://www.newadvent.org/cathen/01134b.htm (dostęp: 07.11.2022).
Benton J.F., Nicolas of Clairvaux and the Twelfth-Century Sequence with Special Reference to Adam of St. Victor, „Traditio” (1962) 18, s. 149–179.
Bertrand S.M., Study of the Sequences Ascribed to Adam of St. Victor, Dissertations 465, Chicago 1954, https://ecommons.luc.edu/luc_diss/465 (dostęp: 07.11.2022).
Blume C., Bannister H.M., Liturgische Prosen des Übergangsstiles und der zweiten Epoche insbesondere die dem Adam von Sanct Victor zugeschrieben, Analecta Hymnica Medii Aevi 54, Leipzig 1915.
Chailley J., Sur la rhythmique des proses victorinnes, w: Festschrift Karl Gustav Fellerer zum sechzigsten Geburtstag am 7. Juli 1962, red. H. Hüschen, Regensburg 1962, s. 77–81.
Châtillon J., La culture de l’école de Saint-Victor au XIIe siècle, w: Entretien sur la renaissance du XIIe siècle, red. M. Gandilac, Paris-La Haye 1968, s. 147–178.
Coolman B.T., Coulter D.M. (red.), Trinity and Creation. A Selection of Works of Hugh, Richard, and Adam of St Victor, Victorine Texts in Translation. Exegesis, Theology and Spirituality from the Abbey of St Victor 1, Turnhout 2010.
Cunnar E.R., Typological Rhyme in a Sequence by Adam of St. Victor, „Studies in Philology” 84 (1987) 4, s. 394–417.
Delisle L., „Oeuvres poétiques d’Adam de Saint-Victor, précédées d’un essai sur sa vie et ses ouvrages. Première édition complète”, par L. Gautier, ancien élève de l’Ecole des chartes, archiviste du département de la Haute-Marne, correspondant du ministère de l’Instruction publique pour les travaux historiques. I. Paris, Julien, Lanier, Cosnard et Cie, éditeurs, 1858, in-18 de CLXXXV et 365 pages, „Bibliothèque de l’École des chartes” 20 (1859), s. 196–198.
Disalvo S., Adán de San Víctor y las sequentiae en las Cantigas de Santa María del Rey Sabio, „Letras. Studia Hispanica Medievalia” 6 (2003/2004) 48/49, s. 36–43.
Disalvo S.A., „Adam vetus tandem laetus novum promat canticum”. Adán de San Víctor y la novedad del canto victorino en la lírica mariana medieval, „Memoria Académica”, http://www.memoria.fahce.unlp.edu.ar/trab_eventos/ev.1227/ev.1227.pdf (dostęp: 20.02.2021).
Evans C.P. (red.), Writings on the Spiritual Life. A Selection of Works of Hugh, Adam, Achard, Richard, Walter, and Godfrey of St. Victor, Victorine Texts in Translation. Exegesis, Theology and Spirituality from the Abbey of St Victor 4, Turnhout 2013.
Fassler M.E., Gothic Song. Victorine Sequences and Augustinian Reform in Twelfth-Century Paris, Cambridge Studies in Medieval and Renaissance Music, Cambridge 1993.
Fassler M.E., Musical Exegesis in the „Sequences” of Adam and the Canons of St. Victor, Ithaca (NY) 1983.
Fassler M.E., The Victorine Sequences Revisited: 1993–2009, w: L’École de Saint-Victor de Paris. Influence et rayonnement du Moyen Âge à l’Époque Moderne, red. D. Poirel, Bibliotheca Victorina 22, Turnhout 2010, s. 433–457.
Fassler M.E., The Victorines and the Medieval Liturgy, w: A Companion to the Abbey of Saint Victor in Paris, Brill’s Companions to the Christian Tradition. A Series of Handbooks and Reference Works on the Intellectual and Religious Life of Europe: 500–1800, 79, red. H. Feiss, J. Mousseau, Leiden–Boston 2018, s. 389–421.
Fassler M.E., Who Was Adam of St. Victor? The Evidence of the Sequence Manuscripts, „Journal of the American Musicological Society” 37 (1984) 2, s. 233–269.
Feiss H. (red.), On Love. A Selection of Works of Hugh, Adam, Achard, Richard, and Godfrey of St Victor, Victorine Texts in Translation. Exegesis, Theology and Spirituality from the Abbey of St Victor 2, Turnhout 2012.
Feiss H., Foreword, w: J. Mousseau, Adam of Saint-Victor. Sequences, Dallas Medieval Texts and Translations 18, Paris–Leuven–Walpole 2013, s. VII–IX.
Fries A., Die Trinitätssequenz „Profitentes” und Albertus Magnus, „Archiv für Liturgiewissenschaft” 25 (1983), s. 276–296.
Gautier L., Oeuvres poétiques d’Adam de Saint-Victor, t. 1–3, Paris 1859.
Grosfillier J., Les séquences d’Adam de Saint-Victor. Étude littéraire (poétique et rhétorique), textes et traducions, commentaires, Bibliotheca Victorina 20, Turnhout 2008.
Healy P.J., The Mysticism of the School of Saint Victor, „Church History” 1 (1932) 4, s. 211–221.
Iversen G., „Lex est umbra futurorum”. Exégèse biblique et poésie liturgique à Saint-Victor, w: Bibel und Exegese in der Abtei Saint-Victor zu Paris. Form und Funktion eines Grundtextes im europäischen Rahmen, Corpus Victorinum. Instrumenta 3, red. R. Berndt, Münster 2009, s. 83–104.
Iversen G., „Splendor Patris”. On Influence and Genre Definition. Victorine Proses Reflected in the Sanctus, w: „Cantus Planus”. Papers Read at the Fourth Meeting of the International Music Society Study Group (Pécs, Hungary, 3–8 September 1990), red. L. Dobszay, Á. Papp, F. Sebö, Budapest 1992, s. 427–444.
Jollès B., Quatorze proses du XIIe siècle à la louange de Marie, Sous la Règle de Saint Augustin 1, Turnhout 1994.
Kulagina P., Die Sequenz „Salve mater salvatoris” von Adam von St. Viktor und ihre niederrheinische Tagzeiten-Bearbeitung. Ein Fallbeispiel der Marienverehrung zwischen Liturgie und Privatandacht, w: Hymnus, Sequenz, Antiphon, red. A. Kraß, C. Ostermann, Berlin–Boston 2019, s. 172–192.
Libowski Ł., Adam ze św. Wiktora. „Egregius versificator”, w: Mądrość wiktorynów. Z kultury intelektualnej szkoły św. Wiktora, red. M.J. Janecki, W. Bajor, D. Poirel, Ł. Libowski, Lublin-Kęty 2022 [w druku].
Libowski Ł., Wiktoryńskie „florarium”. Motywy kwietne w sekwencjach Adama ze Św. Wiktora, „Roczniki Kulturoznawcze” 14 (2023) 2 [w druku].
Libowski Ł., Słudzy harmonii. Sekwencja „Ex radice caritatis” Adama ze św. Wiktora jako wiktoryński program życia, w: Mądrość wiktorynów. Z kultury intelektualnej szkoły św. Wiktora, red. M.J. Janecki, W. Bajor, D. Poirel, Ł. Libowski, Lublin-Kęty 2022 [w druku].
Misset E., Aubry P., Le Proses d’Adam de Saint-Victor. Texte et musique précédées d’une étude critique, Paris 1900.
Misset E., Essai philologique et littéraire sur les oeuvres poétiques d’Adam de St-Victor, Poesie Rythmique du Moyen Âge, Paris 1881.
Moser J.G., Symbols of the Blessed Virgin in the Marian sequences of Adam of St. Victor, Brown 1971 [maszynopis: praca dyplomowa].
Mousseau J., Introduction, w: J. Mousseau, Adam of Saint-Victor. Sequences, Dallas Medieval Texts and Translations 18, Paris–Leuven–Walpole 2013, s. 1–22.
Ong W.J., Wit and Mystery. A Revaluation in Mediaeval Latin Hymnody, „Speculum” 22 (1947) 3, s. 310–341.
Pikulik J., Sekwencje Adama z St. Victor w Paryżu w polskich rękopisach muzycznych, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 20 (1970), s. 163–178.
Poirel D., L’école de Saint-Victor au Moyen Âge: bilan d’un demi-siècle historiographique, „Bibliothèque de l’école des chartes” 156 (1998) 1, s. 187–207.
Rasquin J.A., Un monje poeta de la Edad Media. Adán de San Víctor, „Humanitas. Revista de la Facultad de Filosofía y Letras” (1953) 1, s. 283–289.
Sordillo A., „Lux divina cecis irradiat”. La poetica della luce nelle „Sequentiae” di Adamo di San Vittore, w: Poesia teologica e teologia poetica. Testi e contesti. Antichità, Medioevo, Rinascimento. Atti del Convegno Internazionale del Dottorato RAMUS (Salerno, 8–11 gennaio 2018) [w druku].
Sordillo A., „Salve, Mater pietatis et totius Trinitatis nobile triclinium”. La figura di Maria da Adamo a Goffredo di San Vittore, w: La Scuola di San Vittore e la letteratura medievale, red. C. Bologna, C. Zacchetti, Pisa 2022, s. 187–227.
Spanke H., Kompositionskunst der Sequenzen Adam von St. Viktor, w: Studien zu Sequenz, Lai und Leich, red. U. Aarburg, Darmstadt 1977, s. 203–231.
Steffen M., Das „Granum sinapis” und die „Sequenzen” Adams von St. Victor, „Beiträge zur Geschichte der Deutschen Sprache und Literatur” (2007) 129, s. 402–418.
Tilliette J.-Y., Modèles et contre-modèles de la poésie lyrique de Philippe le Chancelier. Adam de Saint-Victor et Gautier de Châtillon, w: Philippe le Chancelier prédicateur, théologien et poète parisien du début du XIIIe siècle, Bibliothèque d’Histoire Culturelle du Moyen Âge 18, red. G. Dahan, A.-Z. Rillon-Marne, Turnhout 2017, s. 209–227.
Vecchi G., Adamo di San Vittore. Liriche sacre, Bologna 1953.
Wellner F., Adam von Sankt Viktor. Sämtliche Sequenzen. Lateinisch und Deutsch, München 1955.
Wouw H. van de, On a Distich Ascribed to Adam of St. Victor, „Traditio” 25 (1969), s. 515–517.
Wrangham D.S., The Liturgical Poetry of Adam of St. Victor, from the text of Gautier, with translations into English in the original metres, and short explanatory notes, t. 1–3, London 1881.
III. Studia i opracowania poświęcone sekwencjom, przede wszystkim średniowiecznym (wybór)
Apel W., Gregorian Chant, Bloomington 1990.
Baroffio G., „Musicus et cantor”. Il canto gregoriano e la tradizione monastica, Orizzonti monastici 13, Seregno 2003.
Benson R.L., Constable G. (red.), Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, Cambridge 1982.
Benton J.F., Nicolas of Clairvaux and the Twelfth-Century Sequence with Special Reference to Adam of St. Victor, „Traditio” (1962) 18, s. 149–179.
Bower C.M., „Alleluia, confitemini Domino, quoniam bonus”. An „Alleluia”, „Versus”, „Sequentia”, and Five „Prosae” Recorded in Aquitanian Sources, w: Music in the Theater, Church, and Villa. Essays in Honor of Robert Lamar Weaver and Norma Wright Weaver, red. S.M. Warren, Parisi 2000, s. 3–30.
Bower C.M., From „Alleluia” to „Sequence”. Some Definitions of Relations, w: Western Plainchant in the First Millennium. Studies in the Medieval Liturgy and Its Music, red. S. Gallagher, J. Haar, J. Nádas, T. Striplin, Burlington 2003, s. 351–398.
Colette M.-N., The Place and Function of Music in a Liturgical Context. The Earliest Witnesses of the Sequence and „Versus ad sequentias” in the „Antiphoner of Charles the Bald” and Other Early Sources, w: „Sapientia et eloquentia”. Meaning and Function in Liturgical Poetry, Music, Drama, and Biblical Commentary in the Middle Ages, red. G. Iversen, N. Bell, Turnhout 2009, s. 59–92.
Crocker R.L., Some Ninth-Century Sequences, „Journal of the American Musicological Society” 20 (1967) 3, s. 367–402.
Crocker R.L., The Early Medieval Sequence, Berkeley–Los Angeles 1977.
Curtius E.R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Kraków 2009.
Deusen N. Van, Polymelodic Sequences and a „Second Epoch” of Sequence Composition, w: Musicologie médiévale. Notations et Séquences. Actes de la Table Ronde du C.N.R.S. (IRHT, 6–7 septembre 1982), red. M. Huglo, Paris 1987, s. 213–225.
Dronke P., Intellectuals and Poets in Medieval Europe, Roma 1993.
Fassler M.E., Hymns and Sequences in the Twelfth and Thirteenth Century, w: Hymns and Hymnody. Historical and Theological Introductions, t. 1, red. M.A. Lamport i in., Eugene 2019, s. 144–158.
Fassler M.E., The Role of the Parisian Sequence in the Evolution of Notre-Dame Polyphony, „Speculum” 62 (1987), s. 345–374.
Fassler M.E., Women and Their Sequences: An Overview and a Case Study, „Speculum” 94 (2019), s. 625–673.
Handschin J., Trope, Sequence, and Conductus, w: The New Oxford History of Music, t. 2: Early Music up to 1300, red. A. Hughes, London 1954, s. 128–174.
Harrington K.P. (red.), Medieval Latin, Chicago 1997.
Hiley D., „Cantate”, „exultate”, „jubilate”, „psallite”. Tropi e sequenze, w: Atlante storico della musica nel Medioevo, red. V. Minazzi, C. Ruini, Milano 2011, s. 116–119.
Hiley D., Sequence Melodies Sung at Cluny and Elsewhere, w: „De musica et cantu”. Studien zur Geschichte der Kirchenmusik und der Oper. Helmut Hucke zum 60. Geburtstag, red. P. Cahn, A.-K. Heimer, Hildesheim 1993, s. 131–155.
Holschneider A., Instrumental Titles to the „Sequentiae” of the Winchester Tropers, w: Essays on Opera and English Music. In Honour of Sir Jack Westrup, red. F.W. Sternfeld, N. Fortune, E. Olleson, Oxford 1975, s. 8–18.
Julian J.D. (red.), A Dictionary of Hymnology. Origin and History of Christian Hymns and Hymnwriters of All Ages and Nations, Together with Biographical and Critical Notices of Their Authors and Translators, New York 1892.
Kihlman E., „Expositiones sequentiarum”. Medieval Sequence Commentaries and Prologues, Stockholm 2006.
Kohrs K.H., Die aparallelen Sequenzen. Repertoire, liturgische Ordnung, musikalischer Stil, Beiträge zur Musikforschung 6, Münich–Salzburg 1978.
Kruckenberg L., Neumatizing the Sequence: Special Performances of Sequences in the Central Middle Ages, „Journal of the American Musicological Society” 59 (2006) 2, s. 243–317.
Kruckenberg L., Sequence, w: The Cambridge History of Medieval Music, red. M. Everist, T. Kelly, Cambridge 2018, s. 300–356.
Kruckenberg L., The Sequence from 1050–1150. Study of a Genre in Change, University of Iowa 1997 [komputeropis: praca dyplomowa].
Nadolski B., Sekwencja, w: B. Nadolski, Leksykon liturgii, Poznań 2006, s. 1460.
Ostrowski D., Sekwencje w liturgii, „Anamnesis. Biuletyn Komisji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski” (2012) 71, http://vademecumliturgiczne.pl/2017/04/26/pytanie-o-sekwencje-w-liturgii/ (07.11.2022).
Pawlak I., Sekwencje w liturgii mszalnej po Soborze Watykańskim II, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 47 (1994) 4, s. 262–267.
Raby F.J.E., A History of Christian-Latin Poetry from the Beginnings to the Close of the Middle Ages, Oxford 1953.
Raby F.J.E., The Oxford Book of Medieval Latin Verse, Oxford 1959.
Stäblein B., Zur Frühgeschichte der Sequenz, „Archiv für Musikwissenschaft” 18 (1961), s. 1–33.
Steinen W. von den, Die Anfänge der Sequenzendichtung, „Zeitschrift für Schweizerische Kirchengeschichte” 40 (1946), s. 242–268.
Szövérffy J., Die Annalen der lateinischen Hymnendichtung. Ein Handbuch, Berlin 1965.
Trench R.Ch., Sacred Latin Poetry, London-Cambridge 1864.
Ziino A. (red.), La sequenza medievale. Atti del Convegno Internazionale (Milano, 7–8 aprile 1984), Quaderni di San Maurizio 3, Lucca 1992.
Zink M., Poésie et conversion au Moyen Âge, Paris 2003.
Opublikowane
15 czerwca 2023
Kategorie
Prawa autorskie (c) 2023 Wydawnictwo Academicon
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Ebook [PDF]
Ebook [PDF]
ISBN-13 (15)
978-83-62475-52-0
Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Książka drukowana
Książka drukowana
ISBN-13 (15)
978-83-62475-51-3
Data pierwszego wydania (11)
2023-06-20
