Nadzieja z Melos. Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis
Słowa kluczowe:
nadzieja, Tukidydes, dialog melijski, decyzja moralna, nadzieja moralna, etyka, moralność, wojnaStreszczenie
Na przełomie 416/15 r. p.n.e. będące u szczytu potęgi Ateny całkowicie zniszczyły Melos, niewielką polis na Morzu Egejskim. Relacjonując poprzedzające inwazję negocjacje, Tukidydes (Wojna peloponeska, V 84–116) wielokrotnie przywołuje pojęcie nadziei (elpis). Mieszkańcy Melos wiążą ją z rozsądkiem Ateńczyków, ze wsparciem Sparty, ze szczęśliwym zbiegiem okoliczności, z zasadami sprawiedliwości, wreszcie – z pomocą bogów. Wszystkie te oczekiwania jednak zawodzą. Tukidydes zdaje się sugerować, że posiadanie nadziei jest zawsze nieracjonalne, co jego zdaniem potwierdzają nie tylko losy Melos, ale także samych Aten, ostatecznie pokonanych w wojnie peloponeskiej przez Spartę.
Książka Nadzieja z Melos. Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis stanowi polemikę z Tukidydesem. Autor stara się zrozumieć, na czym polega nadzieja w sytuacjach ekstremalnych, jaką pełni funkcję w naszym życiu, co odróżnia nadzieje fałszywe od nadziei uzasadnionych. Książka rozpoczyna się od analizy opowieści Hezjoda o nadziei zamkniętej w puszce Pandory. Następnie autor śledzi dzieje pojęcia elpis w greckiej mitologii, literaturze i filozofii. Na przykładzie fikcyjnego władcy Melos, Agathona, pokazuje różne ujęcia nadziei oraz różne pełnione przez nie funkcje – poznawcze, motywacyjne, moralne oraz odnoszące się do poczucia sensu i potrzeby szczęścia. Klucza do zrozumienia postawy żywienia nadziei szuka w koncepcji uzasadnienia sądów głoszonej przez sofistów, psychologii działania Platona, koncepcji cnoty u Arystotelesa oraz u stoików. Przywołuje także różne typy nadziei: nadzieję fundamentalną, której elementy pojawiają się już u Heraklita, i nadzieję radykalną, opisaną przez współczesnego filozofa J. Leara. Ostatecznie za najważniejsze uznaje tę rolę nadziei, która wiąże się z przekonaniem o moralnej wartości podejmowanych działań, nawet jeśli w wyniku różnych splotów okoliczności (traf moralny) okażą się one błędne.
Bibliografia
Ajschylos, Tragedie, przeł. i oprac. S. Srebrny, Kraków 2005.
Almond P.C., Za grobem. Historia życia po śmierci, przeł. A. Kunicka, Warszawa 2017.
Andokides, Mowy, przeł. I. Ptaszek, Kraków 2002.
Arystoteles, Etyka nikomachejska, przeł., oprac. i wstępem poprzedziła D. Gromska, Warszawa 1982.
Arystoteles, Retoryka, przeł. H. Podbielski, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przekł., wstępy i koment. M. Chigerowa et al., posł. H. Podbielski, t. 6, Warszawa 2001.
Arystoteles, O pamięci i przypominaniu sobie, przeł. P. Siwek, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przekł., wstępy i koment. P. Siwek, t. 3, Warszawa 2003.
Arystoteles, Opowiadania zdumiewające, przeł. L. Regner, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przekł., wstępy i koment. A. Paciorek, L. Regner, P. Siwek, t. 4, Warszawa 2003.
Babrios, Ezopowe bajki, przeł. Z. Węclewski, Poznań 1861.
Barto K., Poezja jambiczna okresu cesarstwa, [w:] Literatura Grecji starożytnej, red. H. Podbielski, Lublin 2005.
Berlin I., Dwie koncepcje wolności, przeł. D. Grinberg, Warszawa 1991.
Bernstein L., Przeciw bogom. Niezwykłe dzieje ryzyka, przeł. T. Baszniak, P. Borzęcki, Warszawa 2013.
Bernstein M., Fatalism, [w:] The Oxford Handbook of Free Will, R. Kane (ed.), Oxford 2002.
Blöser C., Stahl T., Fundamental Hope and Practical Identity, „Philosophical Papers” 2017, vol. 46 (3), p. 345–371.
Blümer W., Interpretation archaischer Dichung. Die mythologischen Partien der Erga Hesiods, Münster 2001.
Bovens L., The Value of Hope, „Philosophy and Phenomenological Research” 1999, vol. 59/3, p. 667–681.
Cairns D., Hope in Archaic and Classical Greek, [w:] The Moral Psychology of Hope, C. Blöser, T. Stahl (eds.), London 2020.
Cioran E., O niedogodności narodzin, przeł. I. Kania, Warszawa 2021.
Cooper J.M., Aristotle’s Moral Psycholog, [w:] J.M. Cooper, Reason and Emotion, Princeton 1999.
Cottingham J., Hope and the Virtues, [w:] Hope, I. Dalferth, M. Block (eds.), Tübingen, 2016.
Cyceron, Pisma filozoficzne, koment. opatrzył K. Leśniak, t. III, Warszawa 1961.
Dalferth I.U., Hoffnung, Berlin 2016.
Danielewicz J. (oprac.), Liryka starożytnej Grecji, przeł. W. Appel et. al., red. L. Wrońska-Idziak, Warszawa 2001.
Day J.P., Hope, „American Philosophical Quarterly” 1969, vol. 6, no. 2, p. 89–102.
Diehl E. (ed.), Anthologia Lirica Graeca, Leipzig 1936.
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. K. Leśniak, Warszawa 2012.
Downie R.S., Hope, „Philosophy and Phenomenological Society” 1963, vol. 24, no. 2, p. 248–251.
Epiktet, Diatryby. Encheiridion, przeł. L. Joachimowicz, Warszawa 1961.
Eurypides, Tragedie, przeł., wstępem i przypisami opatrzył J. Łanowski, t. 1, Warszawa 2005.
Eurypides, Tragedie, przeł., wstępem i przypisami opatrzył J. Łanowski, t. 2, Warszawa 2006.
Fiaceliere R., Życie codzienne w Grecji za czasów Peryklesa, przeł. Z. Bobowicz, J. Targalski, Warszawa 1985.
Finley M., Polityka w świecie starożytnym, przeł. D. Kozińska, Kraków 2000.
Fisher N.R.E., ‘Hybris’ and Dishonour, „Greece & Rome” 1976, vol. 23, no. 2, p. 177–193.
Frankopan P., Jedwabne szlaki, przeł. P. Tarczyński, S. Żuchowski, Warszawa 2018.
Freely J., The Cyclades: Discovering the Greek Islands of the Aegean, London 2006.
Friedrich R., The Hybris of Odysseus, „The Journal of Hellenic Studies” 1991, vol. 111, p. 16–28.
Fulkerson L., Plutarch and the Ambiguities of Ελπισ, „Bulletin of the Institute of Classical Studies” 2015, no. 125, p. 67–86.
Giannopoulou V., Divine Agency and Tyche in Euripides’ «Ion»: Ambiguity and Shifting Perspectives, „Illinois Classical Studies” 1999–2000, vol. 24/25, p. 257–272.
Gravlee G.S., Aristotle on hope, „Journal of the History of Philosophy” 2000, vol. 38 (4), p. 461–477.
Gravlee G.S., Hope in Ancient Greek Philosophy, [w:] Historical and Multidisciplinary Perspectives on Hope, S.C. van den Heuvel (ed.), Cham 2020.
Hadot P., Czym jest filozofia starożytna?, przeł. P. Domański, Warszawa 2000.
Hammond N.G.L., Dzieje Grecji, przeł. A. Świderkówna, Warszawa 1994.
Hansen M.H., Polis. Wprowadzenie do dziejów greckiego miasta-państwa w starożytności, przeł. A. i R. Kulesza, Warszawa 2011.
Havel V., Disturbing the Peace, New York 1991.
Herodot, Dzieje, przeł. S. Hammer, Wrocław 2005.
Hezjod, Prace i dni, przeł. J. Łanowski, Warszawa 1999.
Homer, Odyseja, przeł. L. Siemieński, Wrocław 1992.
Homer, Odyseja, przeł., wstępem i przypisami opatrzył R.R. Chodakowski, Lublin 2020.
Homer, Iliada, przeł. F.K. Dmochowski, Kraków 2021.
Irwin T., Who Discovered the Will?, „Philosophical Perspectives” 1992, vol. 6, p. 453–473.
Jaśtal J., Natura cnoty. Problem emocji w neoarystotelesowskiej etyce cnót, Kraków 2009, wersja elektroniczna: https://repozytorium.biblos.pk.edu.pl/resources/25801 (data dostępu: 19.11.2021).
Jaśtal J., Etyka i czas, Kraków 2015.
Kassabova K., Granica. Na krawędzi Europy, przeł. M. Kositorny, Wołowiec 2019.
Kazantzidis G., Spatharas D., Introductory: ‘Hope’, elpis, spes: Affective and Non-affective Expectancy, [w:] Hope in Ancient Literature, History, and Art, G. Kazantzidis, D. Spatharas (eds.), Berlin 2018.
Kerenyi K., Misteria kabirów. Prometeusz, przeł. I. Kania, Warszawa 2000.
Kerenyi K., Mitologia Greków, przeł. R. Reszke, Warszawa 2002.
Knuuttila S., Emotions in Ancient and Medieval Philosophy, Oxford 2004.
Ksenofont, Historia grecka, przeł. W. Klinger, Wrocław 2004.
Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1998.
Lazenby J.F., Wojna peloponeska. Historia militarna, przeł. A. Dudziński, Oświęcim 2018.
Lear J., Nadzieja radykalna. Etyka w obliczu spustoszenia kulturowego, przeł. M. Rychter, Warszawa 2013.
Legowicz J., Filozofia starożytna Grecji i Rzymu, Warszawa 1970.
Lengauer W., Majewski P., Trzcionkowski L. (red.), Antropologia antyku greckiego, oprac. W. Lengauer, L. Trzcionkowski, wstęp W. Lengauer, Warszawa 2011.
Lesky A., Tragedia grecka, przeł. M. Weiner, Kraków 2006.
MacDowell D.M., ‘Hybris’ in Athens, „Greece & Rome” 1976, vol. 23, no. 1, p. 14–31.
Marcel G., Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei, przeł. P. Lubicz, Warszawa 1984.
Marquardt P.A., Hesiod’s Ambiguous View of Woman, „Classical Philology” 1982, vol. 77, no. 4, p. 283–291.
Martin A., How We Hope. A Moral Psychology, Princeton 2014.
Meyer M., Carrilho M.M., Tommermans B., Historia retoryki od Greków do dziś, przeł. Z. Baran, Warszawa 2010.
Mrówka K., Heraklit. Fragmenty: nowy przekład i komentarz, Warszawa 2004.
Murray G., Eurypides i jego wiek, przeł. W. Juszczak, Warszawa 2018.
Neils J., The Girl in the Pithos. Hesiod’s Elpis, [w:] Periklean Athens and Its Legacy. Problems and Perspectives, J.M. Barringer, J.M. Hurwit (eds.), Austin 2005.
Oświecimski S., Zeus daje znak, Apollo wieszczy osobiście. Starożytne wróżbiarstwo greckie, Wrocław 1989.
Panofsky D. i E., Puszka Pandory. Metamorfozy znaczenia symbolu mitycznego, przeł. R. Reszke, Warszawa 2010.
Patzek B., Homer i jego czasy, przeł. M. Tycner, Warszawa 2017.
Pettit P., Hope and Its Place in Mind, „The Annals of the American Academy of Political and Social Science” 2004, vol. 592, p. 152–165.
Pieper J., Nadzieja a historia, przeł. P. Waszczenko, Warszawa 1981.
Pindar, Ody zwycięskie, przeł. M. Brożek, Kraków 1987.
Plantinga A., Divine Action in the World, [w:] The Meaning of Theism, J. Cottingham (ed.), Oxford 2007.
Platon, Dialogi, tłum., wstępy, objaśnienia W. Witwicki, t. I i II, Kęty 1999.
Plutarch, Żywoty sławnych mężów, przeł. M. Brożek, Wrocław 1955.
Plutarch, Żywoty sławnych mężów, przeł. M. Brożek, Wrocław 1996.
Plutarch, Lizander, [w:] Plutarch, Cztery żywoty, przeł. M. Brożek, Warszawa 2003.
Post D., Heraclitus’s hope for the unhoped, „Epoché” 2009, vol. 13 (2), p. 229–240.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, przeł. E.I. Zieliński, t. I–V, Lublin 1994–2012.
Renfrew C., Wagstaff M. (eds.), An Island Polity: The Archaeology of Exploitation in Melos, New York 1982.
Rexine J.E., Hesiod on Woman, „The Classical Outlook” 1969, vol. 47, no. 3, p. 29–32.
Ricoeur P., Symbolika zła, przeł. S. Cichowicz, M. Ochab, Warszawa 1986.
Romilly J. de, Tragedia grecka, przeł. I. Sławińska, Warszawa 1994.
Rybowska J., Zbożność i bezbożność w kulturze Greków, Łódź 2017.
Scheler M., O zjawisku tragiczności, przeł. R. Ingarden, [w:] D. Hume, M. Scheler, Arystoteles. O tragedii i tragiczności, red. W. Tatarkiewicz, Kraków 1976.
Schelling F.W.J., Philosophische Briefe über Dogmatismus und Kritizismus, Leipzig 1914.
Schlosser J.A., «Hope, Danger’s Comforter»: Thucydides, Hope, Politics, „The Journal of Politics” 2013, vol. 75, no. 1, p. 169–182.
Schwinge E.-R., Die Hoffnung im Fass. Abermals Hesiods Pandorageschichte, „Hermes” 2009, vol. 137, H. 7, s. 393–402.
Scruton R, Pożytki z pesymizmu i niebezpieczeństwa fałszywej nadziei, przeł. T. Bieroń, Poznań 2010.
Segal Ch., Słuchacz i widz, [w:] J.-P. Vernant, Człowiek Grecji, przeł. P. Brabo, Ł. Niesiołowski-Spano, Warszawa 2000.
Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, przeł., W. Kornatowski, Warszawa 1998.
Snow N., Hope as an Intellectual Virtue, [w:] Virtues in Action. New Essays in Applied Virtue Ethics, M.W. Austin (ed.), Basingstoke 2013.
Steward I., Czy kości grają rolę Boga?, przeł. U. i M. Seweryńscy, Warszawa 2020.
Strauss Clay J., Works and Days: Tracing the Path to arete, [w:] Brill’s Companion to Hesiod, F. Montanari, A. Rengakos, Ch. Tsagalis (eds.), Leiden 2009.
Szondi P., Esej o tragiczności, przeł. T. Zatorski, Warszawa 2020.
TenHouten W.D., Time and Society, Oxford 1990.
Tukidydes, Wojna peloponeska, przeł., przedm. i przypisami opatrzył K. Kumaniecki, Warszawa 1988.
Turri J., Alfano M., Greco J., Virtue Epistemology, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, E.N. Zalta (ed.), winter 2021 edition, źródło: https://plato.stanford.edu/archives/win2021/entries/epistemology-virtue/ (data dostępu: 19.11.2021).
Verdenius W.J., A ‘Hopeless’ Line In Hesiod: «Works And Days» 96, „Mnemosyne” 1971, vol. 24 (3), p. 225–231.
Verdenius W.J., A Commentary on Hesiod: «Works and Days» vv. 1–382, „Mnemosyne Supplements”, vol. 86, Leiden 1985.
Vernant J.-P., Mit i religia w Grecji starożytnej, przeł. K. Środa, Warszawa 1998.
Veyne P., Kult, pobożność i moralność w pogaństwie grecko-rzymskim, [w:] P. Veyne, Imperium grecko-rzymskie, przeł. P. Domański, Kęty 2008.
Vogt K.M., Imagining Good Future States: Hope and Truth in Plato’s Philebus, [w:] Selfhood and the Soul: Essays on Ancient Thought and Literature in Honour of Christopher Gill, R. Seaford, J. Wilkins, M. Wright (eds.), Oxford–New York 2017.
Williams B., Shame and Necessity, Berkely 1994.
Winiarczyk M., Diagoras z Melos – prawda i legenda. Przyczynek do historii antycznego ateizmu, Kraków 2016.
Woschitz K.M., Elpis. Hoffnung Geschichte, Philosophie, Exegese, Theologie eines Schlüsselbegriffs, Wien 1979.
Zagzebski L.T., Virtues of the Mind: An Inquiry into the Nature of Virtue and the Ethical Foundations of Knowledge, New York 1996.
Zapowiedzi
31 grudnia 2021
Kategorie
Prawa autorskie (c) 2021 Wydawnictwo Academicon
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Książka drukowana
Książka drukowana
ISBN-13 (15)
978-83-67134-01-9
Data publikacji wersji drukowanej (19)
2021-12-31
Szczegóły dotyczące dostępnego formatu publikacji: Ebook [PDF]
Ebook [PDF]
ISBN-13 (15)
978-83-67134-02-6
Data publikacji (01)
2023-02-16
